بررسی فرم و نقش گلدان در مسجد - مدرسه‌های قاجار در قیاس با مدارس صفوی (با تاکید بر نقوش مسجد - مدرسه سپهسالار جدید)

نقش گلدانی یکی از نقوش شاخص و با کاربرد فراوان در دوره قاجار است. این نقش در تزئینات حجاری و کاشی کاری مسجد مدرسه های قاجار به وفور یافت می شود. نقش گلدانی در مدارس دوره های قبلی همچون مدارس دوره صفویه نیز وجود دارد؛ لیکن نقوش گلدانی مدارس صفوی با نقوش گلدانی موجود در مسجد مدرسه های قاجار دارای تفاوت هایی است. آنچه در این پژوهش مطرح است بررسی و مقایسه نقوش گلدانی مسجد مدرسه های قاجاری با مدارس صفوی، با هدف بررسی تغییرات ناشی از تحولات فرهنگی در این نقوش و شناسایی تحولات و نوآوری های به وجود آمده بر نقوش گلدانی دوره قاجار تحت تاثیر آشنایی با فرهنگ و هنر غرب است. جهت پاسخ دادن به پرسش پژوهش، از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی استفاده شده و با مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی به ارزیابی و مطالعه نقوش گلدانی مسجد مدرسه های شاخص دوره قاجار پرداخته شده است و آن ها نسبت به نقوش گلدانی مدارس دوره صفویه مورد مقایسه قرار گرفته اند. یافته های تحقیق نشان می دهد، نقوش گلدانی تزئینات حجاری مسجد مدرسه های دوره قاجار دارای ظرافت و ریزه کاری بیشتری نسبت به نقوش گلدانی مدارس دوره صفویه هستند و یک واقع گرائی و طبیعت گرائی تحت تاثیر فرهنگ و هنر غرب در آن ها به چشم می خورد. همچنین نقش مایه گلدانی از گلدان های پرگل و در طرح های متنوع ازجمله کاسه بشقاب سازی و ترکیبی با نقوش پرندگان؛ ترکیب اصلی در تزئینات کاشی کاری مسجد مدرسه های دوره قاجار است. علاوه بر آن، در مسجد مدرسه سپهسالار جدید (شهید مطهری) نقوش گلدانی به صورت انتزاعی و ترکیبی با قاب بیضی شکل، نقوش هندسی، نقوش اسلیمی و گیاهی، خطوط بنائی و نقش های جدیدی همچون شمعدان اجرا شده است که در نوع خود یک نوع آوری است؛ به طوری که می توان گفت در هیچ کدام از مدارس دوره صفویه و مسجد مدرسه های موردبررسی دوره قاجار نمونه ای از این نقوش به کار نرفته است.

Comparing Form and Motifs of Ghajar Mosque-Schools’ Flower Pots Motifs with Those in Safavi Schools (With an Emphasis on Mosque-School Motifs in New Sepahsalar)

Flower pot is one of the frequently used motifs in Qajar period. This decoration is abundantly found in carvings and tiling decoration of the mosqueschools in Qajar period. There is also the flower pot in previous eras schools such as Safavid period schools , but the flower pots used in Safavid period schools differ from the flower pots used in the Qajar period mosque schools. However, this study aims to investigate and compare flower pot motifs in mosques and schools of the Qajar and Safavid period, to evaluate the changes in these motifs which resulted from cultural developments, and to identify changes and innovations occurring on flower pot motifs in the Qajar period under the influence of western culture and art as well. This paper is a descriptive analytic study. The library and field studies were used to investigate the flower pots motifs in mosques and schools of the Qajar period and compare them to flower pot motifs in schools of the Safavid period. The findings show that the flower pot motifs which were carved in Qajar period rsquo;s mosques and schools have more delicacy and intricacy than flower pot motifs in Safavid period rsquo;s schools and the realism and naturalism influenced by western culture and art were seen in them. Also, the main component of Qajar period rsquo;s mosquesschools tiling decoration is flowery flower pot motifs in various designs including plate, bowl, and motifs of birds. In addition, the new Sepahsalar (Shahid Motahari) mosqueschool included abstract motifs combined with oval frame, geometric motifs, arabesque and plant motifs, and new motifs like candlesticks, which were innovative. Therefore, it may be said that none of schools and mosques in the Safavid and Qajar period, these motifs were included.