بررسی عناصر بصری و زیبایی شناسانه نقوش سفال های پیش از تاریخ ایران (با تمرکز بر دوره مس‌سنگی)

سفال به عنوان فراوان ترین داده مادی در باستان شناسی محسوب می شود. باستان شناسان سفال را از جنبه های مختلفی چون گونه شناسی، موقعیت و ارتباط لایه نگارانه، لعاب، پوشش، بافت و ترکیب، نقوش و غیره مورد ارزیابی و مطالعه قرار داده اند، اما پرداختن به نقوش سفالی از جنبه زیبایی شناسانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. عناصر زیبایی شناسانه و هارمونیکی چون تکرار، تقارن، تعادل، تناسب ،تمرکز، توازن و غیره بر روی سفال های پیش از تاریخ ایران به وفور دیده می شوند و بازگو کننده این نکته مهم هستند که بشر علاوه بر جنبه کاربردی سفال در زندگی روزمره، با نقوش مختلف هندسی، انسانی، گیاهی، حیوانی، موضوعی و نمادین که بر سفال ها ایجاد می کرده، سعی در ارضا کردن نیاز های زیبایی شناسانه خود بوده است. دوره نوسنگی شروع نقش اندازی بر روی سفال است که بیشتر نقوش، هندسی هستند، ولی در دوره مس سنگی ما شاهد توسعه، تکامل و پیشرفت نقش اندازی روی سفال هستیم و انواع نقوش به زیبایی و ظرافت هرچه تمام تر روی ظروف سفالی محوطه های مختلف این دوره در ایران مشاهده می شود. در این تحقیق ضمن توجه به جنبه های بصری و زیبایی شناسانه نقوش روی سفال های پیش از تاریخ ایران، ارتباط میان انواع عناصر زیبایی شناسانه ، انواع نقوش روی سفال و کاربرد این عناصر در آنها مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که کاربرد عناصر زیبایی شناسانه مرتبط با ریاضیات هم زمان با پیشرفت جوامع پیش از تاریخ و تکامل اجتماعی انسان در دوره مس سنگی رو به پیچیدگی نهاده و این عناصر ظریف تر و زیبا تر خلق شده اند که نمود آنها استفاده از نقوش موضوعی و نمادین و بهره گیری از این عناصر به بهترین شکل ممکن هستند.

The survey of Visual and Aesthetical Elements of Motifs on the Potteries of Iranʼs prehistory (with Emphasis on the Chalcolithic Period)

Pottery is as the most abundant material data in the archaeology. Archaeologists have studied pottery from a different point of view, such as typology, stratigraphic situation and relevance, but less attention has been paid to pottery figures. Elements of aesthetical and harmonic such as repetition, symmetry, balance, proportion, concentration and etc are frequently seen on the prehistoric potteries of Iran and implicate this important point that human being, in addition to applied aspect of pottery in the routine life, created different figures such as geometric, human, vegetal, animal, thematic and symbolic, and thus has satisfied his aesthetical needs.The Neolithic period is the beginning of painting on the pottery, most of which are geometric patterns, but in the chalcolithic period, we can see the development, evolution and progress of the painting on of the pottery, and the types of motifs are beautifully observed on the potteries of various areas of this period in Iran. In this research, in addition to look after visual and aesthetical aspects of figures on the prehistoric potteries of Iran, the relation between kind of aesthetical elements, kind of figures on the potteries and application of these elements has been studied. Research findings show that application of aesthetical elements along with mathematics concurrent , development of prehistory societies and social evolution of homo in the chalcolithic period turned to be complicated and these elements have been created with more beauty and delicacy whose appearance is the use of thematic , symbolic figures and application of these elements, as best as possible.