بررسی رابطه فرسایش‌پذیری، اشکال فرسایش و تلفات خاک‌‌های حاصل از سه ‏نوع مارن در آذربایجان غربی

با توجه به این‌که ‌اراضی‌ مارنی‌ در محدوده حوزه‌های‌ آبخیز بخش شمالی استان‌ آذربایجان غربی گسترش زیادی داشته و فرسایش خاک در این اراضی زیاد است، در این‌ پژوهش فرسایش‌‌پذیری و اشکال فرسایشی خاک‌های حاصل از مارن‌ها و رابطه آن‌ها با تلفات خاک در این اراضی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا مناطق پراکندگی‌ مارن‌ها در استان بررسی و‌ با توجه به شرایطی مانند ضخامت و برونزدهای مارنی، تناوب میان لایه‌های مارنی و اشکال فرسایشی مشهود در آن‌ها، مارن‌های حساس به فرسایش در مناطق شمالی استان شناسایی شدند. در 15 نقطه و با سه تکرار از خاک سطحی این اراضی نمونه‌برداری‌ شد‌. شاخص‌های‌ فرسایش‌پذیری این خاک‌ها شامل نسبت رس و شاخص فرسایش‌‌پذیری k در فرمول جهانی فرسایش تعیین ‌شد. با استفاده‌ از باران‌ساز قابل‌ حمل‌، میزان تولید رواناب و رسوب نیز در مناطق‌ انتخابی به‌دست آمد. شدت و اشکال فرسایش با استفاده از روش blm تعیین و ارتباط بین فرسایش‌‌پذیری خاک‌های مارنی با شکل‌، نوع‌ فرسایش‌ و رسوب‌دهی‌ از طریق ماتریس همبستگی بررسی و گروه‌های همگن از نظر تولید رسوب و حساسیت به فرسایش با استفاده از آزمون دانکن تعیین شدند. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد، با وجود آن‌که به‌طور کلی وضعیت فرسایش سطحی به روش blm در طبقه متوسط قرار می‌گیرد، در مناطق قره‌تپه و قره‌آغاج فرسایش آبکندی امتیاز بیشتری به‌خود اختصاص داده و فرسایش شیاری در کلیه نقاط امتیازات بالایی داشته است. حجم رواناب سطحی کمینه 255 در منطقه شعبانلو و بیشینه 577 سانتی‌متر مکعب در منطقه قره‌تپه به‌دست آمد. ضریب رواناب بین 0.23 تا بیشینه 0.53 محاسبه شد. کمینه گل‌آلودگی تولید شده برابر 10 گرم در لیتر در قره‌تپه و بیشینه آن برابر 180 گرم در لیتر در قره‌آغاج اندازه‌گیری شد. همچنین، مشخص شد که شاخص نسبت رس در ظهور فرسایش به شکل آبکندی و حجم رواناب در فرسایش سطحی و شیاری نقش تعیین‌کننده (با اطمینان 95 درصد) داشته است.