بررسی تاثیر خشکسالی بر کاهش دبی چشمه‌های غرب ایران، مطالعه موردی: سراب نیلوفر

چشمه‌های کارستی مناطق غرب ایران، تامین کننده دبی پایه رودخانه‌هایی همچو ن کرخه، طی سال‌های گذشته با کمبود آبدهی مواجه شده‌اند. سراب نیلوفر در شمال غرب شهر کرمانشاه از جمله آن ها است که در سال‌های اخیر با کاهش آبدهی و نیز خشکیدگی فصلی مواجه است. با توجه به عوامل مشترک اقلیمی و انسانی در خشکیدگی این چشمه‌ها، ضروری است که بررسی و بر حسب عوامل تاثیرگذار برنامه احیای آن تهیه شود. بدین منظور، پژوهش حاضر برای ارزیابی تاثیر نوسانات خشکسالی بر کاهش آبدهی آن انجام و دو روش تعیین خشکسالی، یکی شاخص بارش استاندارد (spi) و دیگری میانگین متحرک استفاده شد. بر اساس نتایج میانگین متحرک، چهار دوره شامل ترسالی 701369 تا 781377، خشکسالی 781377 الی 831382، ترسالی 841383 تا 861385 و خشکسالی 871386 الی 951394 به‌‌وقوع پیوسته است. بررسی نتایج شاخص spi نشان داد که در طی این زمان، دو دوره کلی شامل 1369 تا 1377 و 1378 تا 1395 قابل تفکیک است. دوره اول دارای تناوب سال‌های مرطوب و یا نرمال ولی دوره دوم خیلی خشک، خشک و نرمال است. با این وصف، دوره دوم با تداوم و شدت خشکی بیشتری مواجه است. همچنین، نتایج این پژوهش نشان داد که دبی چشمه در دوره 29 ساله از 1348 تا 1377 با وجود خشکسالی‌های شدید دهه 30 و 40 از ثبات لازم برخوردار و تنها دارای نوسانات فصلی بوده، ولی طی 19 سال اخیر کاهش شدیدتری را نشان می‌دهد. به طوری ‌که طی دوره اول، متوسط دبی چشمه حدود 1100 لیتر بر ثانیه ولی 19 سال بعدی به 337 لیتر بر ثانیه کاهش یافته است. نتایج پژوهش نشان داد، کاهش دبی با وقوع خشکسالی‌ها منطبق، ولی در ترسالی‌ها روند کاهشی آن همچنان ادامه یافته و شیب کاهش دبی نسبت به بارندگی بیشتر است. بنابراین، خشکیدگی چشمه تنها متاثر از خشکسالی نیست و افت سطح آب آبخوان مجاور تاثیر بیشتری داشته است.

Investigation on drought impact on the depletion of spring discharge in western parts of Iran

Karstic springs, as the main resources of rivers such as Karkheh, have encountered scarcity in the western of Iran during past years. It is necessary to consider the effects of climatic and human cofactors to prepar a rehabilitation plan in watershed scale. The present study was carried out to evaluate this phenomenon in the case of Sarabe Niloufar, in Kermanshah Province. Two methods including Standard Precipitation Index (SPI) and Moving Average (MA) are used in this study. Four wet and dry periods were occured, including wet periods from 19801981 to 19971998 and from 20032004 to 20052006, dry periods from 19981999 to 20022003, and from 20062007 to 20142015 water years. The SPI results showed two main periods from 1989 to 2015, include 1989 to 1999 and 2000 to 2015. The first period is wet or normal, but the second period is very dry to normal and is characterized by persistence and severity of dryness. Also, the results showed that spring discharge has been stable in a29 years period from 1969 to 1988 with fluctuations by seasonal rainfall, but a sharp decrease over the second period. The average spring discharge was 1100 ls1 during the first period, but 337 ls1 in the next 19 years. Other results showed a harmony period between decreasing of the spring discharge with drought cycles resulted from MA and SPI, except for the wet period of 20032004 to 20052006. Nevertheless, the spring discharge had decreasing rate in the wet period of 20032004 to 20052006. In addition, spring decreasing discharge rate was greater than rainfall. Therefore, despite the fact that the effects of drought are recognized as a major factor of spring deficit, other factors such as decreasing in water table of adjacent aquifers are also important to consider for rehabilitation of the spring.