اثر میزان و جهت شیب بر رسوب و رواناب سطحی، مطالعه موردی: حوزه آبخیز گنبد

فرسایش، به علت اثرات فراوان اقتصادی و زیست محیطی همواره دغدغه بزرگی برای کشاورزان، مهندسان و سیاست ‌گذران به‌شمار می‌ آید. از آن‌جایی که شیب یکی از شاخص‌ های مهم در فرایند فرسایش می ‌باشد، پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش تندی و جهت شیب بر تغییرات رسوب و حجم رواناب سطحی در حوزه آبخیز گنبد واقع در شهرستان همدان انجام شد. در این حوضه، در سه دامنه جنوبی، شمالی و شرقی سه کرت استاندارد آزمایشی نصب شد. کرت ‌ها در ابعاد 1.8×24 متر طراحی و در شیب ‌های نسبتا همگن و با مقادیر متفاوت تعبیه شدند. رواناب محتوی رسوب در مخازن ویژه ای جمع‌ آوری و نمونه‌ برداری شدند. در این خصوص، 16 واقعه بارشی مستقل (1389–1392) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بررسی اثرهای تندی و جهت شیب و همچنین، اثر متقابل آن‌ها با استفاده از آزمایش فاکتوریل در نرم‌ افزار sas 9.4 انجام شد. نتایج حاکی از معنی‌ داری اثر شیب، جهت آن و همچنین، اثر متقابل آن‌ها در هنگام وقوع رگبار، در میزان حجم رواناب تولیدی می ‌باشد. بر اساس این نتایج، شیب ‌های کوچک باعث معنی ‌داری عامل تندی شیب شده و تاثیر بیشتری نسبت به مقادیر بزرگ‌ تر، در تولید رواناب داشته است. دلیل این امر، پوشش گیاهی متراکم و همچنین، بیشتر بودن میانگین سرعت نفوذ آب در خاک، در شیب ‌های بزرگ‌ تر می ‌باشد. از طرفی، در تولید رسوب، عامل تندی شیب معنی دار نبوده و جهت شیب نیز فقط در یکی از وقایع بارشی 16 گانه معنی‌ دار بوده است. اثر متقابل آن‌ها نیز در سه واقعه بارشی معنی ‌داری را نشان می‌ دهد.