بررسی و تحلیل عوامل موثر بر جریان پایه در اقالیم مختلف ایران

برنامه‌ ریزی و مدیریت بهینه منابع آب حوزه ‌های آبخیز نیاز به داده ‌های مختلفی از جمله، جریان پایه و شاخص آن دارد. این پارامتر که متاثر از عوامل مورفومتری، زمین‌شناسی و هیدرواقلیمی است، همواره یکی از موضوعات مهم در هیدرولوژی بوده است. در این پژوهش ابتدا نقشه اقلیم نمای ایران با استفاده از داده ‌های بارش و دما به روش دو مارتن تهیه شد. سپس، با استفاده از داده‌های جریان روزانه رودخانه، جریان پایه و شاخص آن، از روش فیلتر رقومی برگشتی دو پارامتری پس از کنترل سری زمانی و آماده‌سازی اطلاعات در حوضه ‌های انتخابی شش منطقه اقلیمی خشک، نیمه‌خشک، مرطوب، نیمه‌مرطوب، بسیار مرطوب و مدیترانه ‌ای استخراج شد. پارامترهای هیدرولوژیکی و اقلیمی حوضه ‌ها محاسبه و برآورد و عوامل فیزیوگرافی در محیط رقومی استخراج شد. تجزیه و تحلیل عاملی برای شناخت عوامل مستقل موثر بر جریان پایه با استفاده از 14 پارامتر در هر منطقه اقلیمی به ‌طور مجزا انجام شد. سپس عوامل موثر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که پارامتر های مورد استفاده بیش از 80 درصد واریانس داده ‌ها را توجیه می ‌کنند. عوامل ذاتی مرتبط با نفوذ و نگهداشت آب در خاک، با وزن بیش از 45 درصد در تمام اقلیم ‌ها در مرتبه اول تاثیرگذاری قرار داشت. شاخص ‌های منحنی تداوم جریان در مناطق اقلیمی، بسیار مرطوب، مرطوب، نیمه ‌مرطوب و نیمه ‌خشک، به ‌ترتیب با درصد وزنی 45، 53، 52 و 53 درصد و در مناطق مدیترانه ‌ای و منطقه خشک پارامتر ظرفیت نگه‌داشت به‌ترتیب با درصد وزنی 49 و 58 بیشترین تاثیر گذاری را بر جریان پایه را دارند. همچنین، نتایج نشان داد که وزن عوامل موثر بر جریان پایه، متناسب با نوع اقلیم تغییر می ‌کند.