خاستگاه تاریخی و ویژگی ‌های گیاه‌ شناسی، زراعی و درمانی گیاه دارویی شاهدانه (cannabis sativa l.)

شاهدانه (cannabis sativa l.) از نظر ژنتیکی یکی از پیچیده‌ترین جنس‌های خانواده cannabaceae به‌ شمار می‌آید. اعضای این جنس عمدتاً از گیاهان یک‌ساله علفی، دوپایه و بومی آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی تشکیل ‌شده‌اند. شاهدانه فراتر از کاربردهای دارویی و مخدر، از دیرباز برای مقاصد پرشمار بالقوه دیگر نیز مورداستفاده قرار گرفته است. ترکیبات کانابینوئیدی و مخصوصاً دو ترکیب تتراهیدروکانابینول و کانابیدیول به دلیل آثار فیزیولوژیک گسترده بر بدن انسان، به‌عنوان مهم‌ترین ترکیبات فعال شاهدانه شناخته می‌شوند. اثرات روان‌گردان شاهدانه عمدتاً به ترکیب تتراهیدروکانابینول نسبت داده می‌شود، درحالی‌که کانابیدیول به خاطر کاربردهای متنوع درمانی در صنایع دارویی مورداستفاده قرار می‌گیرد. اگرچه شاهدانه به‌عنوان یک گیاه مخدر در فهرست ممنوعه بسیاری از بخش‌های جهان قرار دارد، اما با توجه به شناخت هرچه بیش‌تر خواص دارویی آن، امروزه جهت کنترل و درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها مانند بسیاری از بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مورداستفاده قرار می‌گیرد. افزون بر آن، با توجه به وجود تنوع ژنتیک بالای شاهدانه در کشور ایران، می‌توان از آن به‌عنوان یک گزینه مناسب جهت تامین نیاز بسیاری از صنایع مرتبط یاد کرد. شاهدانه از گیاهانی است که با وجود قدمت کشت طولانی، به‌دلیل ممانعت‌های قانونی، هنوز جایگاه اصلی خود را در بین گیاهان دارویی نیافته است. بنابراین، هدف از این نوشتار مروری بر یافته‌های علمی در مورد شاهدانه به‌منظور شناخت بیش‌تر ویژگی‌های تغذیه‌ای، صنعتی و دارویی آن در تلاش برای تسهیل پذیرش اجتماعی این منبع گیاه ارزشمند در ایران است.

historical origin, and botanical, agronomic, and therapeutic properties of medicinal cannabis (cannabis sativa l.)

cannabis (cannabis sativa l.) is genetically one of the most complex genera in the cannabaceae family. the genus mostly comprises annual dioecious herbaceous plants probably native to central and southeast asia. cannabis has been used for centuries and has many applications beyond natural medicine and recreational drug use. tetrahydrocannabinol and cannabidiol are the most active compounds in cannabis due to their strong physiological effects. the psychoactive effect of cannabis is mainly linked to tetrahydrocannabinol, while cannabidiol is known for its wide range of therapeutic properties in the pharmaceutical industry. although cannabis remains illegal in many parts of the world, the medicinal cannabis sector continues to grow as evidenced by the increasing number of countries allowing its use for certain medical indications, including several central nervous system disorders. despite a long history of cultivation and use, cannabis has yet to achieve commensurate visibility among medicinal plants due to legal restrictions. the objective of this review article is to summarize scientific findings about cannabis to provide an increased understanding of its nutritional, industrial, and medicinal properties in an effort to facilitate the social acceptance of this precious plant source in iran.