ارزیابی تنوع شیمیایی اسانس جمعیت‌های طبیعی گیاه مورتلخ در ایران

مورتلخ با نام علمی salvia mirzayanii از خانواده نعناعیان، یکی از گونه‌های بومی (اندمیک) کشور است که در استان‌های بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس،کرمان و هرمزگان رویش دارد. در این تحقیق هفت جمعیت مختلف این گیاه از رویشگاه‌های طبیعی آن در استان‌های فارس (بوانات، داراب، سروستان و لار) و هرمزگان (تنگه زاغ، سرچاهان وکوه سیرمند) جمع‌آوری شده و از نظر مقدار اسانس و تنوع ترکیبات شیمیایی موجود در آن مورد مطالعه قرار گرفتند. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب انجام شده و پس از اندازه‌گیری مقدار اسانس (درصد وزنی به وزنی)، نوع و مقدار ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس جمعیت‌ها نیز به روش کروماتوگرافی گازی همراه با طیف‌سنج جرمی انجام گرفت. نتایج نشان داد که بیش‌ترین و کم‌ترین مقدار اسانس به‌ترتیب مربوط به جمعیت سیرمند (2.2 درصد) و جمعیت سروستان (0.6 درصد) بود. در مجموع در اسانس جمعیت‌های مورد مطالعه تعداد 127 ترکیب شناسایی شدند که لینالیل استات، ترانس سابینن هیدرات، 1و 8 سینئول، لینالول، گاماکادینن و آلفاترپنیل استات، ترکیبات اصلی اسانس این جمعیت‌ها بودند. تجزیه خوشه‌ای ترکیبات شیمیایی اسانس جمعیت‌ها منجر به شناسایی پنج تیپ شیمیایی 1) لینالیل استات + 1و8 سینئول، 2) لینالیل استات + لینالول + آلفا‌ترپنیل استات، 3) لینالیل‌استات + سابینن‌هیدرات، 4) لینالیلاستات + گاماکادینن و 5) آلفاترپنیل استات + 1و 8 سینئول گردید. تنوع شیمیایی بالای اسانس در بین جمعیت‌ها براساس پراکنش جغرافیایی و اقلیمی می‌تواند برای حفاظت و اهلی کردن درون و خارج از رویشگاه این گیاه در نظر گرفته شود.