توسعه فرهنگی در برنامه‌های کودک سیما

مقاله پیش ‌رو حاصل پژوهشی است که به بررسی برنامه‌های کودک تلویزیون از منظر توسعه فرهنگی و شاخص‌های آن می‌پردازد. به این منظور ابتدا با گزینش چهارچوب نظری مناسب از میان دیدگاه‌های جامعه‌شناسان فرهنگی (وبر، پارسونز، و اینگلهارت) به تبیین و تعریف توسعه فرهنگی از دیدگاه انتخابی (یونسکو) پرداخته شده است. سپس بررسی وضعیت موجود با کنکاش در برنامه‌های کودک سیما و آن‌چه این رسانه در اختیار کودکان قرار داده از نظر محتوا (شاخص‌های هویت فرهنگی، میراث فرهنگی، مشارکت فرهنگی، و همکاری‌های فرهنگی بین‌المللی) و ساختار (نوع لباس، فضای صحنه، تقلید صدا، موسیقی، شعر، مشارکت کودکان، و شیوه انتقال پیام) مورد توجه قرار گرفته است. واحد تحلیل در این پژوهش «قالب برنامه» و روش مورد استفاده، مطالعه اسنادی، تحلیل محتوای کمّی و کیفی و مصاحبه کانونی است. نکته حایز اهمیت آن‌که دوره زمانی مورد بررسی، به دلیل مصادف‌شدن چند مناسبت اصلی در ایام سال با محرم، فجر، نوروز، و ایام عادی ظرفیت پرداخت به موضوعات مختلف و قابل طرح را داشته است. همچنین برنامه‌های انتخاب‌شده (عمو پورنگ و فیتیله) طبق آمارها درصد بالایی از بینندگان را به خود اختصاص داده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که نوع لباس و فضای ارایه پیام در این دو برنامه،‌ مناسب با محتوا و مناسبت بوده است و از سه عنصر شعر، موسیقی، و تقلید صدا درست بهره گرفته شده است. در برنامه‌های مذکور بیش‌تر از قالب نمایشی و کارتون خارجی استفاده شده و شیوه انتقال پیام بیش‌تر به صورت غیر مستقیم بوده است. شاخص‌های توسعه فرهنگی از دیدگاه یونسکو با اولویت‌های برنامه‌سازی ارایه‌شده در برنامه‌ها مغایرتی ندارد. در این دو برنامه به برخی از موضوعات بیش‌تر پرداخته می‌شود و در عین حال بسیاری از مضامین مورد نیاز کودکان به دلیل عدم آگاهی برخی برنامه‌سازان حوزه کودک با شاخص‌های توسعه‌ای مورد غفلت قرار می‌گیرد. این در حالی است که برای داشتن کودکی توسعه‌یافته باید او را با مضامین و محتواهای مختلف و نه یک‌سویه آشنا نمود. بنابراین معنای روشن، درست، کامل و تاثیرگذاری از توسعه در اختیار کودک قرار نمی‌گیرد.