سیر تحول و شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی در داستان‌های تالیفی ایرانی برای کودکان و نوجوانان

داستان نقشی حیاتی در شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی دارد. هدف از پژوهش حاضر، کشف امکانات بالقوه داستان‌های معمولی در تقویت و شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی در کودکان است. مهارت‌های تفکر انتقادی مورد بررسی عبارت‌اند از: هدف، طرح پرسش، اطلاعات، داده، شاهد، تجربه، استنباط‌ها و تفاسیر، پیش‌فرض‌ها، استلزامات و پیامدها، ‌نظرات، انصاف (بی‌طرفی)، تواضع، رشادت، همراهی، استحکام، و پشتکارِ ذهنی، اطمینان در تفکر، تسلط بر خودمحوری، و قابلیت‌های استدلال اخلاقی. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، میزان مهارت‌ها و مولفه‌های تفکر انتقادی از دیدگاه ریچارد پل در داستان‌های تالیفی برای کودکان گروه سنی «ج» که در فاصله سال‌های 1342 تا 1385 در فهرست کتاب‌های مناسب شورای کتاب کودک به ثبت رسیده‌اند، بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مولفه‌‌های استلزامات و پیامدها، اطلاعات، داده، شاهد، تجربه، هدف، قابلیت‌‌های استدلال اخلاقی نسبت به سایر مولفه‌‌ها در وضعیت بهتری قرار دارند. از ضعیف‌ترین مولفه‌‌ها نیز می‌توان به پیش‌فرض‌‌ها، اطمینان در تفکر، نظرات و استنباط‌ها و تفاسیر اشاره کرد. هم‌چنین عمده رشد متوالی داستان‌ها به‌لحاظ مولفه‌های تفکر انتقادی صرف‌نظر از رشد مقطعی دهه چهل، در آثار متاخر و در دهه هشتاد روی داده است.