بررسی چگونگی تحولات سیستم سکونتگاهی در منطقه مرکزی ایران بین سال‌های 1335 تا 1395

دسترسی آسان به کالاها و خدمات از مسائل بسیار مهم در امر برنامه‌ریزی است. این موضوع در بحث برنامه‌ریزی ملی، منطقه‌ای و ناحیه‌ای به ایجاد سلسله‌مراتبی از سکونتگاه‌ها با اندازه‌های متفاوت منجر خواهد شد. از آنجایی که منطقه مرکزی ایران دارای وسعت زیادی است، موضوع تعادل در سلسله‌مراتب بین سکونتگاه‌های این منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است؛ لذا در این تحقیق هدف بررسی چگونگی تحولات سیستم سکونتگاهی در منطقه مرکزی ایران بین سال‌های 1335 تا 1395 می‌باشد. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی با به کارگیری تعدادی از مدل ‌های برنامه ریزی شهری و منطقه ای است. در این پژوهش با به کارگیری شاخص های نخست شهری، شاخص دو شهر، شاخص 4 شهر یا کینزبرگ، شاخص 4 شهر مهتا، شاخص موماو و الوصابی، شاخص آنتروپی، شاخص عدم تمرکز هندرسون، شاخص تمرکز هرفیندال، شاخص الشخص و ضریب زیپف سیستم سکونتگاهی مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد که سیستم سکونتگاهی منطقه مرکزی ایران تا سال 55 به سمت عدم تعادل و پس از آن تا سال 75 به طور مختصر به سمت تعادل و از 75 تا سال 95 به سمت عدم تعادل حرکت نموده است. هم­چنین در دوره مورد بررسی، منطقه مرکزی ایران، با پدیده نخست شهری مواجه بوده و کلان‌شهر اصفهان بر کل سیستم تسلط دارد اما از سال 75 به بعد با وجود عدم تعادل در سیستم، شاخص ها حکایت از شکل گیری کلان‌شهر جدید یزد در منطقه دارد. به منظور بهبود وضعیت تعادل سیستم سکونتگاهی منطقه مرکزی ایران، تمرکز زدایی از کلان‌شهر اصفهان با توجه به اصول آمایش سرزمین و تنظیم متعادل رابطه فضا و جمعیت و فعالیت و توزیع متعادل امکانات در شهرهای کوچک و میانی ضرورت دارد.

investigating the development of settlement system in the central region of iran between 1956 and 2016

easy access to goods and services is one of the most important issues in planning. this will lead to a hierarchy of settlements in the context of national, regional and district planning. since the central region of iran is very large, the issue of balance in the hierarchy between the settlements of this region is very important. therefore, the purpose of this research is to investigate the changes in the settlement system of the central region of iran between 1956-2016. the research method is descriptive-analytics using a number of urban and regional planning models. in this research we use urban primacy index, 2-city primacy index, 4-city primacy index or ginsberg index, mehta's four city primacy index, moomav and alwosabi index, entropy index, henderson decentralization index, herfindahl concentration index, elshakhas index and zipf coefficient to investigate settlement system of central region of iran. findings show that the settlement system of the central region of iran has shifted towards imbalance until 1976 and then to balance until 1996 and from 1996 to 2016 towards imbalance. also central region of iran has been facing the urban primacy phenomenon and isfahan metropolis dominates the whole system, but from 1996, indicators indicate formation of a new metropolis of yazd in this region. in order to improve the balance status of the settlement system of the central region of iran, decentralization of the metropolitan area of isfahan with respect to the principles of land preparation and equitable distribution of facilities in small and medium cities is necessary.