تحلیل عدم تعادل‌های فضایی در توسعه اقتصادی ایران: کاربرد رهیافت شاخص ترکیبی

توسعه فضایی ایران: نابرابری اقتصادی استان‌ها موجب رشد نامتوازن،برنامه‌ریزی متوازن و مدیریت صحیح برای توسعه اقتصادی یکنواخت ضروری است. بنابراین،تحقیق حاضر با هدف تحلیل عدم تعادل‌های فضایی در توسعه اقتصادی ایران انجام شد. این تحقیق بر مبنای هدف،کاربردی و از نظر ماهیت و روش،توصیفی-تحلیلی بوده است. جامعه آماری شامل 31 استان ایران و روش تحقیق مبتنی بر تلفیق 30 شاخص اقتصادی در یک شاخص ترکیبی نهایی بود. نابرابری هر شاخص در بین استان ها با محاسبه ضرایب تغییرات و ویلیامسون،وزن‌دهی شاخص‌ها به روش تحلیل مولفه های اصلی و محاسبه شاخص ترکیبی نهایی و رتبه‌بندی استان ها به تفکیک سه روش تاپسیس،تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی انجام گرفت. هم‌چنین سطح‏بندی شاخص ترکیبی محاسبه شده با استفاده تحلیل خوشه‌ای انجام شد. یافته‌های تحقیق نشان داد شاخص‌ سهم تولید بخش خدمات استان از تولید خدمات کشور بیشترین نابرابری،در مقابل شاخص استانی فضای کسب و کار استان 97 کمترین نابرابری را داشتند. هم‌چنین شاخص‌های سهم تولید بخش صنعت استان از تولید صنعت کشور و سرانه تولید محصولات دامی به ترتیب بیشترین و کمترین وزن را داشتند. نتایج محاسبه شاخص های ترکیبی گویای آن بود که استان های تهران،اصفهان،بوشهر و خوزستان به ترتیب بهترین رتبه و استان های خراسان جنوبی،چهارمحال و بختیاری و ایلام پایین‌ترین رتبه را به خود اختصاص دادند. هم‌چنین نتایج نقشه‌هایgis و نیز تحلیل خوشه‌ای حاکی از شکاف و نابرابری بین استان‌های کشور از لحاظ شاخص‌های اقتصادی بود،به طوری که الگوی مرکز‌‌پیرامون در فرآیند توسعه اقتصادی برقرار شده است.

analysis of spatial imbalances in iran's economic development: application of composite indicator approach

one of the salient features of iran's spatial development model is the existence of unbalanced economic development among the provinces of the country which will lead to imbalance growth among regions. the first step for better planning and management in order to achieve balance economic development is to study economic development inequalities among provinces. therefore، the present study aimed to analyze spatial imbalances of economic development in iran. this research has been applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of nature and method. the statistical population consisted of 31 provinces of iran and the research method was based on combining 30 economic indicators in a final composite indicator. the inequality of each indicator was calculated applying the coefficient of variation and williamson coefficient، the weight of each indicator was obtained by the principal component analysis method، and the final composite indicators were calculated and the provinces were ranked employing the three methods of topsis، factor analysis and numerical taxonomy. furthermore، the leveling of the composite indicator was carried out using cluster analysis. findings showed that the indicators of the share of production of the province's service sector in the production of the country's services had the highest inequality whereas provincial indicator of business space of the province 2018 had the lowest inequality. furthermore، the indicators including the share of production in the industrial sector of the province out of production of the country's industry and per capita production of livestock products had the highest and lowest weight، respectively. the result of calculating composite indicators revealed that the provinces including tehran، isfahan، bushehr and khuzestan had the best situation، respectively، and the provinces including south khorasan، charmahal and bakhtiari and ilam had the lowest rank. in addition، the results of gis maps and cluster analysis indicate gaps and inequalities between the provinces of the country in terms of economic indicators so that the core-periphery model is established in the process of economic development. finally، in order to eliminate this inequality and economic development imbalance، some appropriate solutions have been recommended.