تدوین سناریوهای توسعه پایدار اکولوژیکی منطقه کلان‌شهری مشهد با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای

افزایش تغییرات و تحولات سریع جهانی موجب افزایش عدم ‌قطعیت‌های آینده و در نتیجه پیچیدگی مسائل و دشواری تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در عرصه‌ی حفاظت از محیط‌زیست و پایداری اکولوژی شده است. آینده‌نگاری منطقه‌ای به‌عنوان رویکردی جدید، نقش مهمی‌ در بحث‌های اکولوژیکی ایفا کرده و با استفاده از ابزارهای متنوع انسانی و فناورانه، درک مناسبی از وقایع احتمالی آینده فراهم می‌کند. در این راستا، هدف این پژوهش تدوین سناریوهای فضایی منطقه کلان‌شهری مشهد از منظر پایداری اکولوژیکی و با استفاده از رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای است. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و از نظر ماهیت و روش کار پژوهش تحلیلی توصیفی است. داده‌های موردنیاز پژوهش، ترکیبی از داده‌های کیفی و کمی بوده که از راه مطالعات اسنادی و پیمایشی (مصاحبه با خبرگان) گردآوری ‌شده‌اند. برای تحلیل داده‌ها و شناخت عوامل کلیدی از روش تحلیل میک‌مک زبان‌شناختی فازی به‌وسیله‌ی نرم‌افزار اف‌ال میک‌مک و برای تحلیل و تدوین سناریوها از روش تحلیل ریخت‌شناسی و نرم‌افزار مورفول استفاده ‌شده‌است. نتایج پژوهش بیانگر تاثیرگذاری 11 عامل کلیدی «فقر علمی‌ در برنامه ریزی بلندمدت منطقه»، «خلا قانونی و کم‌توجهی به اجرای ضوابط و مقررات نظارتیِ کنترل از سوی مراجع ذی‌ربط»، «نبود یکپارچگی سیاستی در برنامه‌ریزی»، «استقرار بیش ‌از حد صنایع در دشت مشهد (محور قوچان مشهد)»، «مهاجرت»، «گسترش خطوط حمل‌ونقلی (راه و ترابری)»، «درآمد ناپایدار شهرداری‌های منطقه»، «کشت و آبیاری غیراصولی محصولات کشاورزی»، «بهره‌برداری بی‌رویه از معادن»، «فناوری» و «نبود اعتماد کافی به مشارکت مردم و نادیده گرفتن نقش سازمان‌های مردم‌نهاد» بر توسعه فضایی اکولوژیک منطقه کلان‌شهری مشهد بوده است. هم‌چنین، بر اساس یافته‌های پژوهش، منطقه کلان‌شهری مشهد از نظر توسعه فضایی با پنج سناریو محتمل با احتمال معنی‌داری بالای 4.1 رو‌به‌رو خواهد شد. هریک از این سناریوها با استفاده از مولفه‌هایی چون «درصد احتمال وقوع»، «مقدار اینرسی» و «درجه مطلوبیت هر سناریو» با یکدیگر مقایسه شده‌اند، درنهایت، نیز سناریو سوم (اکوتوپیا) به‌عنوان سناریو مطلوب و برتر منطقه انتخاب شده‌است. این سناریو از شرایط رو‌به‌رشد و مطلوب‌تری نسبت به سایر سناریوها برخوردار بوده‌ و فرض‌های تشکیل‌دهنده آن حاکی از حرکت تدریجی عامل‌های کلیدی توسعه فضایی منطقه به سوی توسعه منطبق بر اصول اکولوژیک دارد.

The formulation of Ecologically Sustainable Development Scenarios of Mashhad Metropolitan region using regional foresight approach

The increase in changes and rapid global reformations have boosted uncertainty toward the future and thus complexity of problems and difficulty in decisionmaking and planning in the fields of environment preservation and ecology sustainability. Regional foresight, as a brand new approach, plays an important role in ecological issues which can provide a sound understanding of what might happen in the future based on various human and technology measures. Based on these facts, the present study aims at the formulation of spatial scenarios based on ecologic sustainability in Mashhad metropolitan region through the regional foresight approach. This research is an applied one and it is descriptiveanalytic in nature and method. The data and information required for the research are a combination of qualitative and quantitative data collected through documentary and survey studies (interviewing experts). Fuzzy Linguistic Mic Mac by FL MicMac software was used to analyze data and identifying key factors and Morphological analysis and Morphol software were used to analyze and formulate the scenarios. The results of the study indicate the impact of 11 key factors: &academic defects in the longterm planning of the region&, &legal drawbacks, inattention to regulation and law enforcement by the relevant authorities&, lack of policy integration in planning”, &OverEstablishment of Industries in the Mashhad Plain (AxarQuchanMashhad)&, &Migration&, &Expansion of Transport Lines (Roads and Transportation)&, &Unstable income of regional municipalities&, &Irregular cultivation and irrigation of agricultural products&, &Unauthorized exploitation of mines&, &Technology& and &Insufficient trust in public participation and ignoring the role of NGOs& on ecological development of Mashhad metropolitan region. Also, according to the research findings, Mashhad metropolitan region will be faced with five possible scenarios with a significant probability of 4.1 in spatial development. Each of these scenarios is compared using components such as &probability percentage&, &inertia value& and °ree of utility of each scenario&, and finally the third scenario (Ecotopia) is selected as the optimal scenario of the region. This scenario was growing and more favourable than other scenarios, and its assumptions indicate the gradual movement of key factors of spatial development in the region based on ecological principles.