فرآیند مابعدالطبیعی‌سازی همراهی الهی در نظریه «معیت قیومیه‌ی صدرایی»

معیت در عرف، به معنای همراهی جسمانی است؛ اما همراهی الهی در آیه وهو معکم اینما کنتم نمی‌تواند همچون همراهی ما با دیگر اشیا باشد. پیش از ملاصدرا، مفسران لفظ مع را مشترک لفظی دانستند. آنها باتوجه به پوسته معیت و معنای ظاهری آن، معیت حق تعالی با انسان‌ها را به معانی گوناگونی تاویل می‌برند؛ اما ملاصدرا معتقد است نباید از ظاهر الفاظ مشتبه عبور کرد و آنها را تاویل برد. او با طرح معیت قیومیه مخاطب را از نگرشی ظاهری به نگرشی باطنی از معنای معیت می‌رساند. جهان‌بینی فلسفی عرفانی ملاصدرا در کنار روش تفسیری وی (تفکیک مفهوم از مصداق) بر اشتراک معنوی معیت دلالت دارد؛ براین اساس هسته اصلی معنایی معیت، مطلق همراهی است که اقسام متعددی می‌یابد. البته انتقاداتی بر تفسیر معیت بهمعیت قیومیه؛ همچون عدم سازگاری با سیاق آیه و تحمیل پیش‌فرض‌های عرفانی وارد شده است اما پژوهش حاضر نشان می‌دهد طرح معیت قیومیه می‌تواند افزون بر حل مسئله تعارض ظاهری آیه با مبانی توحیدی، مخاطب را با استفاده از میراث تفسیری، به منظومه‌ای از معانی رساند که هریک وجهی از معیت خدا با بندگان را تبیین می‌کنند. بر این اساس برای مخاطب وحی، معیت خدا با بندگان، تصویر جامع‌تری پیدا می‌کند.