برآورد فرار مالیاتی با روش تانزی و تحلیل اثر ابزارهای مالی دولت

در اقتصاد ایران درآمد مالیاتی بخش عمده‎ای از منابع مالی دولت را طی سال‎های اخیر تشکیل داده است؛ به‌نحوی‌که بر اساس آمار بانک مرکزی ایران در سال 1396 در حدود 45% از کل منابع مالی دولت، درآمد مالیاتی بوده است. با توجه به ترکیب منابع مالی دولت، مواردی مانند تحریم‎های نفتی، قیمت نفت، میزان فروش نفت و فرار مالیاتی ازجمله مهم‎ترین عوامل تاثیرگذار بر درآمد دولت در اقتصاد ایران می‌باشند؛ از این‌رو نظر به اهمیت پدیدۀ فرار مالیاتی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عامل تاثیرگذار بر درآمد دولت، در پژوهش حاضر تاثیر اندازۀ کل دولت و ترکیب آن بر فرار مالیاتی در ایران طی دورۀ زمانی 1358-1398 با استفاده از روش خود توضیحی با وقفه‌های توزیعی بررسی‌شده است. با توجه به دو الگو بررسی‌شده در پژوهش، نتایج نشان‌ می‎دهد که اندازۀ کل و اندازۀ جاری دولت اثری مستقیم (نامطلوب) بر فرار مالیاتی دارند؛ درحالی‌که اندازۀ عمرانی دولت با اثری معکوس (مطلوب) همراه است. هم‌چنین فرار مالیاتی به‌طور مستقیم (نامطلوب) از بیکاری و شاخص تعمیق مالی تاثیر می‎پذیرد. ضمن این که مالیات کل، مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم اثر نامطلوبی بر فرار مالیاتی دارند.

an estimation of the tax evasion by tanzi method and analysis the effect of fiscal instruments

in iran’s economy, tax revenue has constructed a significant part of government’s financial resources in recent years; based on the central bank of iran (cbi) in 2017, about 45% of the government’s financial resources were tax revenue. considering different components of the government’s financial resources, factors such as oil sanctions, oil prices, oil sales, and tax evasion are the most crucial factors affecting government revenue in iran’s economy. thus, due to the significance of tax evasion as the most influential factor on government income, the present study has examined the effect of government total size and its components on tax evasion in iran between 1979 and 2019 using the autoregressive distributed lag model. according to the two examined models in the study, government’s total and current sizes have a direct (unfavorable) effect on tax evasion, while the government’s developmental size has an indirect (favorable) effect. furthermore, based on both examined models, the financial depth index and unemployment directly (unfavorably) affect tax evasion. also, total, direct and indirect taxes have an unfavorable effect on tax evasion.