جایگاه زبان و چاپ متون دینی فارسی در قرن ‌‌نوزدهم شبه‌قاره هند؛ خیزش اردو

پیدایش فنّاوری جدید چاپ دسترسی عامه ‌‌مردم به اطلاعات و گردش سریع‌‌تر آن را امکان‌پذیر کرد. معیار‌‌سازیِ زبان‌‌های بومی برخاسته از چاپ‌‌ امری پذیرفته شده است که آگاهی هویتیِ جدیدی را میان گروه‌‌های اجتماعی سبب می‌شود. تا پیش از سال 1837 م/ 1253 ق، فارسی زبان رسمیِ حقوقی ـ دیوانی، بازرگانی، و فرهنگی شبه‌قاره بود و نخبگان هندو و مسلمان از آن استفاده می‌کردند و نیز زبان نوشتاریِ مسلمانان هندی برای مقاصد دینی بود. بعضی افول فارسی و خیزش اردو را به سیاست‌‌های زبانی استعماری نسبت می‌‌دهند و برخی دلایل دیگری را مد نظر دارند.ورود چاپ به بنگال و سپس هند (1870 م/ 1287 ق) و درک قدرت آن از سوی علمای مسلمان به استفاده ‌‌گسترده از چاپ و تاسیس چاپ‌‌خانه‌‌ها به‌‌ویژه در نیمه ‌‌شمالی هند انجامید و توجه به مخاطبان بیش‌تر، آن‌‌ها را به ‌‌سمت «زبانِ مردم» (در این مقاله اردو) سوق داد. مقاله سعی در نشان‌دادن این چرخش زبانی (از فارسی به اردو) در بافتار جامعه ‌‌چندزبانیِ هندِ قرن ‌‌نوزدهم دارد که درنهایت، همچون عامل دیگری، به تضعیف جایگاهِ زبان فارسی در برابر گسترش زبان اردو، که رفته‌رفته خود را به‌مثابه هویت دینی ـ زبانی ِجدید مسلمانانِ شبه‌قاره‌‌ تقویت می‌‌کرد، انجامید.