نظام تجاری و نوگرایی صنعتی در تبریزِ عصر قاجار

به دنبال انقلاب صنعتی و شکل گیری نظام نوین تجاری، از قرن 19م ایرانِ توسعه نیافته به‌دلیل موقعیت استراتژیک و اهداف اقتصادی مورد توجه قدرت‌های استعماری قرار گرفت. نخستین جرقه های تفکر در علل ترقی غرب و نیز توسعه نیافتگی ایران با شکست ایرانیان از روسیه در ذهن عباس میرزا رقم خورد. تقدم تبریز بر بهره مندی از نوآوری های صنعتی و سرمایه گذاری شرکت های خارجی به عواملی چون موقعیت مناسب جغرافیایی، ولیعهدنشین بودن و سرمایه گذاری بازرگانان شهر بستگی داشت. پرسش اصلی مطرحِ پژوهش این است که چه تغییر و تحولی و تحت تاثیر چه عواملی در نظام تجاری و صنعت تبریزِ عصر قاجار رخ داد؟ مهمترین دستاورد پژوهش بر ایجاد صنایع نوین و نظام جدید تجاری تبریز استوار است که در‌این راستا مظاهر مدرنیته ازقبیل مراکز صرافی ، بانک ، صنایع ریسندگی و قالی بافی، چاپخانه، برق، و تلفن ایجاد گردیدند. تجار آذربایجانی نیز در تاسیس مراکز تجاری و صنعتی نقش فعالی ایفا نمودند. رشد مداوم بازرگانی در اوایل قرن 14ق. موجب ترغیب سرمایه گذاران خارجی به گسترش فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی خود در تبریز شد. اما واردات کالاهای فرنگی به صنایع دستی و کارگاه های تولیدی بومی آسیب فراوانی زد. این مقاله با تکیه بر منابع، نشریات و اسناد تاریخی، به‌ روش توصیفی‌تبیینی، تحولات اقتصادی و صنعتی شهر تبریز را بررسی نموده است.

Trade System and Industrial Modernity in Tabriz During Qajar era

After Industrial Revolution and the formation of modern trade system, underdeveloped Iran from the 19th century took attention of colonial powers due to its strategic position and economic goals. The defeat of the Iranians from Russia had formed first lights of thought on the causes of Iran’s underdevelopment and the progress of the West in the mind of Abbas Mirza. Being in priority of benefiting from industrial innovations and investment of foreign companies for Tabriz was depended on its privileged geographical location, being the city of crown prince and investment of the city’s merchants. The main question of the research is what changes and under the influence of what factors occurred in the commercial system and industry of Tabriz during the Qajar era? The most important achievement of the research is based on the creation of new industries and trade system in Tabriz. In this regard, new manifestations of modernity such as exchange offices, banks, spinning and carpet weaving industries, printing houses, electricity, etc. were established in Tabriz. Also, merchants of Tabriz played a major role in establishing Tabriz commercial and industrial centers. The continuous growth of trade in the early 14th century AH encouraged foreign investors to expand their economic and productive activities in Tabriz. But, the influx of foreign goods did great damage to domestic handicrafts and factories. Based on historical references, publications, and documents, this article has studied the economic and industrial developments of Tabriz by descriptiveexplanatory method.