تحلیل محتوایی عرایض مردم آذربایجان به ناصرالدین شاه قاجار(1301-1303 ه ق)

عرایض متضمن مسائل مختلفی است که گریبانگیر مردم بوده است و چون این مسائل از طرق عادی امکان رفع و رجوع نمی یافت، صاحبان عرایض به پادشاه پناه می‌بردند. پادشاه یا خود مستقیماً به آن‌ها پاسخ می‌داد، یا شاهزادگان و حُکام و سایر مقامات را وادار به پاسخ‌گویی به صاحب عریضه می‌کرده است. هدف مقالۀ حاضر شناخت مسائل اجتماعی مردم آذربایجان طی نزدیک به سه سال از سلطنت ناصرالدین‌‌شاه قاجار است که در اسناد مورد بررسی منعکس گردیده است؛ این اسناد، شامل عرایض خطه آذربایجان و مردم شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل، میانج، خوی، خلخال، مرند، سلماس، ساوجبلاغ، جلفا، صائین قلعه و مراغه، بین سال‌های1301 تا 1303 هجری قمری می‌باشد. روش تحقیق در این مقاله، روش تاریخی(استقرائی) و شیوه نگارش و تدوین آن به صورت توصیفیتحلیلی می‌باشد. استخراج اطلاعات و داده‌ها نیز به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی صورت گرفته است. این مقاله سعی دارد به تشریح و تحلیل محتوای عرایض مردم آذربایجان در عهد ناصری بپردازد.بررسی و تحلیل عریضه‌ها نشان می‌دهد که عدم شکل‌گیری نهادها و ساختارهای اداری، عدم وجود امنیت جانی و مالی عریضه‌نویسان از سوی حاکمان محلی، و مهم‌تر از همه توجه و پیگیری شخص شاه به مطالبات و تقاضاهای مردم موجب می‌شد تا آنان عریضه‌های خود را به شخص اول مملکت یعنی پادشاه متجدد و فرنگ دیده قاجار، ناصرالدین‌شاه، تقدیم کنند.

A content analysis of the petitions submitted by the Azerbaijanis to Nasser al-Din Shah Qajar (1301-1303 AH)

Abstract A petition includes different problems by which, people are involved in. Since it was impossible to eliminate and solve the problems simply and normally, the petitioners sought the king protection. Thus, either the king himself directly responded, or he obligated the princes, rulers, or other authorities to do so. The objective of this article is to be acquainted with different social problems in Iranian Azerbaijan province during three years of Naser aldin Shah reign, the documents include petitions by Iranian Azerbaijan province residences such cities as Tabriz, Urumieh, Ardabil, Mianaj, Khoy, Khalkhal, Marand, Salmas, Savojbolaq, Jolfa, Saeen Qal’eh, and Maragheh between 1301 – 1303 AH. The research method used in this article is historical (inductive) one, and a descriptive – analytic method was used for compilation and writing of it. Also, compilation of data and information was made as libraryly and documentary. Special attempts were made to describe and analyse the contents of petitions by residents in Iranian Azerbaijan Province during the reign of Nasser aldin Shah Qajar. The study and analysis of the petitions show that lack of formation of administrative institutes, absense of life and financial security caused by domestic rulers, and above all, the Shah consideration and following through the petitions were the main reasons for people to represent their petitions to the modernized, Europe – visited Nasser aldin Shah Qajar.