نقش نوع کارکرد و موقعیت اجتماعی و سیاسی بانیان در شکل‌گیری ساختار کالبدی کاروانسراها و سراهای درون شهری قزوین

کاروانسراها و سراهای درون شهری از جمله بناهای تجاری بوده که با وجود ساختاری همانند، از تفاوت‌های کالبدی برخوردار هستند. هدف تحقیق، بررسی تفاوت‌های کالبدی کاروانسراها و سراها با مطالعه نوع کارکرد آن‌ها و موقعیت اجتماعی و سیاسی بانیان است. پرسش تحقیق آن است که چگونه نوع کارکرد و موقعیت بانیان در کالبد کاروانسراها و سراها موثر بوده‌است؟پژوهش به سبب جنبه تاریخی، به روش تفسیریتاریخی انجام شده‌است. بخشی از داده‌ها به صورت میدانی، مصاحبه با تجار قدیمی و بخشی به شکل اسنادی، از متن‌های تاریخی، سفرنامه‌ها و وقفنامه‌ها گردآوری شده‌است. یافته‌های تحقیق بیانگر تاثیر نوع کارکرد و موقعیت اجتماعی و سیاسی بانیان بر ساختار کالبدی کاروانسراها و سراها است. بدین‌ترتیب کارکرد باراندازی بر موقعیت ورودی، سطح فضای باز بیش‌تر، وجود اصطبل، شترخان و حیاط خدمات؛ کارکرد پذیرایی بر حجره‌های اقامت کاروانیان، تجار و بزرگ کاروان از منظر ابعاد، دسترسی به امکانات، موقعیت قرارگیری و سلسله مراتب ورود به حجره، افزایش سطح فضای نیمه‌باز جهت تعامل کاروانیان و وجود فضاهای خدماتی؛ کارکرد تجاری براساس درجه اهمیت کالای مبادله شده بر ابعاد، موقعیت قرارگیری حجره و فضاهای وابسته به آن چون پستو و انبار، تعریف سلسله مراتب ورود به حجره، افزایش سطح فضای بسته برای حجره‌های بیش‌تر و حفظ امنیت، کالبد یکپارچه فضای کارگاهی و اختصاص حجره‌های طبقات بالا به کالاهای سبک یا دفاتر تجار اثرگذار بوده‌است. همچنین جایگاه اجتماعی و سیاسی بانیان سبب کیفیت و گستره تزئینات فضای باز،بسته و نیمه‌باز، تنوع فضاهای خدماتی و تجاری و در نتیجه رونق تجاری سرا و کاروانسرا و تبدیل هشتی به تیمچه شده‌است.

The role of functional type and social and political standing of the founders in the formation of the physical structure of Caravansaries and Saries intra-urban of Qazvin

Caravansaries and saries intraurban are commercial buildings which have different physical structures despite of similarity in structural existence.The purpose of research is to probe the physical differences caravansaries and saries by studying their type of function and the social and political standing of the founders. The main question of research is that how functioning’s type and standing of founders affects the formation of caravansaries and saries intraurban. Because of historical aspect of this research, it had done in historical interpretation method. Some of the data are gathered from field studies with interviewing with old merchants and the others are gathered in documentary sources, from historical sources, travelogues and endowments. The research findings indicates that function of reloading is effective in input position, wideopen spaces more, the creation of stalls, stables of camels and services of courtyard;Functioning of Catering is effective in dimension of caravan’s inhabitance room, accessibility to facilities, hierarchy for entrancing the room, increasing semiopen area’s and creating service spaces;Function of commercial is effective in dimension, the location of the room and back part of a shop and storage, hierarchy for entrancing room, increasing the closed space for maintain the security, the integrated physical structure of workshop space and devote the upstairs rooms to storage lightweight goods or merchants offices. Likewise, social and political standing of the founders can lead to create variety in service and business functions, the prosperity of the commercial caravansaries and saries and the create Timche, and range of decoration for wideopen,semiopen and closed spaces.