تحلیلی بربرات‌های‌ تجارتی عصر قاجار (بررسی تاریخی و سندشناسی)

برات‌ تجارتی مهم‌ترین و پرکاربردترین ابزار مالی در مناسبات اقتصادی عصر قاجار بود. بر اساس شواهد تاریخی، در این بازۀ زمانی، بخش عظیمی از معاملات و مبادلات داخلی و خارجی ایران با استفاده از برات تجارتی انجام می‌گرفت. از سویی دیگر، این سند تنها کارکرد تجاری نداشت، بلکه حکومت برای اموری چون تسویه حساب‌های مالیاتی، پرداخت بدهی‌ها و خرید اجناس از خارج کشور از آن استفاده می‌کرد. با وجود تاسیس بانک‌های شاهی و استقراضی و نیز چاپ اسکناس به سبک غرب، استفاده از برات در مناسبات اقتصادی تا پایان عصر قاجار به صورت قابل‌توجهی ادامه یافت. اما برات تجارتی چه نوع سندی است و یک پژوهشگر چگونه می‌تواند آن را از بین انبوه اسناد تجاری شناسایی کند؟ چه عواملی باعث شد برات تجارتی به مهمترین ابزار مالی در مبادلات تجاری عصر قاجار تبدیل شود؟ این پژوهش، سعی دارد با روش توصیفی تحلیلی و با بررسی منابع کتابخانه‌ای و اسناد آرشیوی و بیش از 200 برات‌ تجارتی به این پرسش‌ها پاسخ دهد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که برات‌های تجارتی از نظر ظاهری دارای ساختار ویژه‌ای هستند که آنها را از دیگر اسناد متمایز می‌کند. از نظر محتوایی، این سند اطلاعات ارزشمندی از سازوکار نظام پرداخت براتی رایج در میان تجار و صرفان را در اختیار پژوهشگران تاریخ اقتصادی قرار می‌دهد. از سویی دیگر، نبود امنیت در راه‌ها، کمبود مسکوکات، حمل و نقل آسان، رایج نبودن اسکناس و عدم اعتماد به بانک‌ها از عوامل اصلی استفاده گسترده از برات تجارتی در عصر قاجار بود.

An analysis of the commercial bills of the Qajar eraDocumentary and Historical study

commercial bills was the most important and most used financial instrument in the economic relations of the Qajar era. According to historical evidence, during this time period, a large part of Iran’s internal and external transactions was carried out using it. On the other hand, this document was not the only commercial operation, but the Qajar government used it for things like tax settlements, payment of debts and the purchase of goods from Outside the country. Despite the establishment of royal and Mortagage banks, as well as Westernstyle currency money, the use of bill in economic relations continued significantly until the end of the Qajar period. But what kind of document is it and how can a researcher identify it from a wide range of commercial documents? What factors made the bills turn into the most important financial instrument in Qajar trading? This research tries to answer these questions through a descriptiveanalytical method and reviewing library resources and over 200 bills. The findings of this study indicate that the bills are of a specially structured nature that distinguishes them from other documents. Contentally, this document provides valuable information to the economic history researchers on the mechanism of the payment system among traders and individuals. On the other hand, lack of security in the roads, lack of coins, easy transportation, unpredictability of money, and lack of trust in banks were the main reasons for its widespread use in the Qajar era.