تجزیه عنصری سکه‌های نقره ناصرالدین‌شاه قاجار ضرب‌شده در یزد به روش پیکسی (pixe)

در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار (1264-1313ه.ق.) قران‌های نقره فراوانی بین سال‌های 1264-1294ه.ق. در ضرابخانه یزد به ضرب رسیده بود. نظام ضرب سکه دوره ناصری هرچند به صورت اسمی پیرو نظام تهران بود، اما در عمل هر شهر نظامی خودمختار داشت و سکه‌های بیشتر شهرها با مقادیر متفاوت خلوص نقره به ضرب می‌رسید. این مقاله بر آن است تا علاوه بر سنجش مقدار خلوص نقره و سیر تغییرات آن در سکه‌های ضرب یزد، قدرت اقتصادی یزد را تبیین نماید و آن را با شهرهای اصلی ایران عصر قاجار، یعنی مشهد، تبریز، اصفهان، و شیراز قیاس کند. بنابراین تجزیه عنصری سکه‌های این دوره با استفاده از شیوه پیکسی پایه اصلی این پژوهش قرار گرفت و تعداد 22 سکه در 11 تاریخ متفاوت، مورد تجزیه عنصری قرار گرفت که در نتیجه روند تغییرات میزان خلوص نقره را به طور میانگین در در کل این دوره ضرب 90.09 درصد، تبیین نمود و جایگاه بالای آن از نظر میزان خلوص نقره در مقایسه با ضرابخانه‌های مشهد (84%)، تبریز (82%)، تهران (90%)، اصفهان (84%)، و شیراز (90%)، مشخص گردید. در آخر نیز اطلاعات ارزشمندی از نوع معادن نقره مورد استفاده، یعنی معادن سروزیت (cerussite) و نحوه عیار زدن فلز سکه‌ها با فلزات مس و آهن، به دست آمد.

Elemental Analysis of Silver Coins of Naser al-Din Shah’s Qajar Issued Yazd by the PIXE Method

During the reign of Naser alDin Shah Qajar (12641313 AH) there were many silver Qirans between the years 12641294 AH. He was beaten in Yazd Mint. Although the Naserite coinage system was nominally a follower of the Tehran system, in practice each city had an autonomous military system, and the coins of most cities were struck with different amounts of silver purity. In addition to measuring the purity of silver and its changes in the coins minted in Yazd, this article explains the economic power of Yazd and compares it with the main cities of Qajar Iran, namely Mashhad, Tabriz, Isfahan, and Shiraz. Therefore, the elemental analysis of coins of this period was the main basis of this study using pixie method and 22 coins in 11 different dates were analyzed as a result of the trend of changes in silver purity on average throughout this period. Multiplication of 90.09%, explained and its high position in terms of silver purity compared to the mints of Mashhad (84%), Tabriz (82%), Tehran (90%), Isfahan (84%), and Shiraz (90%) ), Determined. Finally, valuable information was obtained on the type of silver mines used, namely the Cerussite mines and how the coins were minted with copper and iron metals.