تحلیلی نو از تفاوت ماهوی «اضطرار» و «ضرورت» در فقه و حقوق کیفری ایران

«اضطرار» و «ضرورت» در طول قانون‌گذاری ایران همواره ذیل یک عنوان از موانع مسئولیت کیفری قرار گرفته‌اند. برخی مولفین هرچند تنها از جهت منشاء پیدایش تفاوت قائل شده‌اند، اما آنها را ماهیتاً و از حیث احکام و آثار، یکسان تلقی کرده‌اند. درحالی‌که «اضطرار» و «ضرورت» در عین اینکه دارای وجوه اشتراک‌اند، لیکن نتایج این پژوهش نشان می‌دهد یکسان‌پنداری این دو عنوان، برداشتی ناروا است. «اضطرار»، منحصر به موارد «نیاز شخصی» مضطر است، از حیث حکم تکلیفی علی‌الاصول جایز و ضمن رفع مسئولیت کیفری، ضمان آن پابرجاست. اما «ضرورت»، مواردی «غیر از نیاز شخصی» را شامل می‌شود، احکام تکلیفی و وضعی کاملاً متفاوتی دارد. در این اثر که به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و انجام گفت‌وگوهای حضوری با  چند تن از فقها انجام شده، ضمن بررسی مباحث فقهی، رویکرد کنونی مقنن کیفری با تمسک به ماده 152 قانون مجازات اسلامی1392 تبیین و پیشنهادهای تقنینی ارائه گردیده است.

a new analysis of the substantive difference ezterar and zarurat (necessity) under jurisprudence and iranian criminal law

ezterar and zarurat have always been under the one title of the excuses of criminal liability in during the iranian legislation. some authors have distinguished only in terms of origin, but have considered them the same in substance and in terms of rulings and effects. while ezterar and zarurat have common aspects, the results of this research show that considering them the same is an unfair perception. ezterar is unique to personal needs , in terms of obligatory ruling, it is permissible in principle and while removing criminal liability, the civil liability remains. zarurat includes cases other than personal needs , obligatory and guarantee rulings are completely different. in this work, which was carried out using a descriptive-analytical method and library resource and face-to-face interviews with several jurists, while examining the jurisprudential issues, the current approach of the criminal legislator is explained by citation to article 152 of the islamic penal code 2013 and legislative proposals have been presented.