مطالعه مبانی مسئولیت مدنی خسارات زیست‌محیطی با نگاهی بر اصل استفاده غیر زیان‌بار از سرزمین

مسئولیت مدنی ناشی از خسارت بر محیط زیست، در طول تاریخ حیات بشر پیشینه ای طولانی و جنجال برانگیز دارد و در حقوق بیشتر کشورهای جهان مسئولیت مطلق در خصوص برخی از خسارات زیست محیطی پذیرفته شده است. در این مطالعه که به صورت توصیفی- تحلیلی انجام شده است، مبانی مسئولیت مدنی ناشی از خسارت های زیست محیطی در قانون ایران و اتحادیه اروپا بررسی و آرای صادره و رویه های قضایی بین المللی در دعاوی بین دولت ها بر مبنای اصل استفاده غیر زیان بار از سرزمین ارزیابی می شود. از مهم ترین دستاوردهای قانون گذاری جدید در سطح جهانی، تغییر مبنای مسئولیت مدنی در این زمینه است که اصولاً آن را تابع مسئولیت بدون اثبات تقصیر قرار داده اند. در قانون ایران با بهره گیری از اصل پنجاهم قانون اساسی، مسئولیت بدون تقصیر به عنوان اصلی مناسب در خسارات زیست محیطی مورد پذیرش است. بر اساس دستورالعمل مصوب اتحادیه اروپا می توان گفت که قوانین مسئولیت مدنی سنتی در این مسیر ناکارامد است و در آن تنها حقوق و اموال خصوصی مورد بررسی و حمایت قرار گرفته و به حقوق عمومی بی اعتنا است. نتایج بررسی های به دست آمده از آرا و رویه های قضایی بین المللی بیانگر آن است که آرای صادره توسط دیوان بین المللی دادگستری تا سال 1997، سیاست سنتی خود را که بر پایه اولویت قرار دادن حاکمیت مطلق دولت ها پی ریزی شده بود، حفظ کرد و همچنین در مواجهه با موضوعات حقوق بین الملل محیط زیستی عکس العملی تردیدآمیز داشته است و از این رو می توان گفت قدرت حاکمیت و اقتدار را در دعاوی بین المللی در حیطه محیط زیست از دست داده است.

study the basics of civil liability for environmental damages with a view on the no-harm rule

civil liability for environmental damage in iranian and european union law, and assesses opinions and international court proceedings in intergovernmental litigation based on the principle of harmless use of land. one of the main achievements of the new legislation at the global level is that it has changed the basis of civil liability in this area, which in principle was subject to strict liability. iranian law utilizes the principle of article 50 of the constitution and recognizes strict liability for environmental damage as an appropriate principle. based on the guidelines approved by the european union, it can be said that conventional civil liability law is inefficient in this direction. only private rights and property are checked and protected, public rights are ignored. research findings from the advisory opinions and international judicial precedents show that until 1997, the international court of justice maintained the traditional policy of prioritizing the absolute sovereignty of states in its advisory opinions. moreover, even when confronted with problems of international environmental law, they are reluctant to respond, and it can be said that they have lost their sovereignty and authority in international environmental lawsuits.