اهمیت رفتار بهداشتی کلنی های زنبور عسل در مقاومت به کنه ی واروآ

زندگی اجتماعی درون کلنی ها همراه با محیط لانه نسبتاً ثابت که در آن هزاران فرد در کنار یکدیگر در تعامل هستند و حضور منابع ذخیره‌ای شهد و گرده، زنبوران عسل را اهدافی جذاب برای عوامل بیماری‌زا و انگل‌ها قرار داده است (11). زنبوران عسل دنیا با انواع بیماری های انگلی و بیماری زایی دست به گریبان هستند. از عوامل بیماری زای زنبور عسل، ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها، پروتوزیرها و ریکتسیاها می‌باشند که در این میان می‌توان به بیماری‌های لوک ‌آمریکایی ، لوک اروپایی ، لاروگچی ، فلجی حاد و مزمن و نوزما اشاره نمود که سالانه خسارات جبران ناپذیری را به این حرفه وارد می‌کنند. از خطرناک ترین آفات زنبور عسل می‌توان به کنه ‌ها اشاره کرد. تا کنون بیش از 150 گونه کنه در ارتباط با زنبور عسل شناسایی شده است. کنه واروآ جدی‌ترین خطر برای زنبوران عسل به خصوص نژاد اروپایی زنبور عسل معمولی است که گسترش جهانی دارد. این کنه ابتدا از طریق زنبوران هندی به نقاط مختلف آسیا و سپس اروپا وارد شده و در حال حاضر در سراسر جهان انتشار یافته است (1). در زنبوران عسل معمولی، کنه ی واروآ هم بر روی نوزادان کارگر و نر وهم زنبوران بالغ فعالیت دارد و خسارات اقتصادی زیادی را برای پرورش دهندگان این گونه به علت تغذیه از همولنف زنبوران نوزاد و بالغ، انتقال عوامل بیماری‌زای ویروسی، ضعیف شدن و نابودی کلنی به همراه داشته است (2و4).مهاجرت های کنترل نشده ی زنبوران توسط انسان منجر به گسترش کنه ی واروآ به سراسر جهان شده به طوری که در سال های اخیر به اوج خود رسیده است تا جایی که می‌توان آن را خطر جدی برای صنعت زنبورداری در قرن حاضر به حساب آورد. آلودگی زیاد به کنه ی واروآ باعث کاهش شدید جمعیت کلنی، کاهش تولید عسل، کاهش موفقیت تولید مثلی ملکه و تنوع جمعیت‌های زنبور عسل و کاهش تعداد زنبوران نر شده است. برخی کلنی‌های زنبور عسل کمتر تحت تاثیر کنه قرار می‌گیرند ولی بعضی با وجود جمعیت بالای کارگران از بین می‌روند. ساماتار و همکاران (1998) مرگ و میر زنبوران به علت هجوم کنه ی واروآ در کلنی های درمان نشده را نزدیک به 100 درصد بیان نمودند (33). بنابر گزارش سانفورد (1996) کلنی های زنبور عسل مدیریت شده‌ای که در فصل زمستان در اثر الودگی به کنه-ی واروآ از بین رفته‌اند، 13 میلیون کلنی در سراسر جهان تخمین زده شده است که معادل یک چهارم جمعیت تجاری زنبور عسل است ( به نقل از 39). بنا بر گزارش بال (1994)، بال و آلن (1988) تغذیه کنه از همولنف زنبور به عنوان یک ناقل آلودگی ویروسی است که باعث خسارت شدید به کلنی های زنبور در سطح گسترده‌ای از جهان شده است (7 و8). اخیراً کنه ی واروآ به عارضه ی ناپایداری کلنی (ccd) به عنوان یک وکتور بیماری در سطح گسترده نسبت داده شده است که باعث ناپدید شدن و از دست دادن سریع جمعیت زنبوران کارگر بالغ می شود (3 و41).در مدیریت صحیح و اقتصادی، کاهش هزینه‌ها و افزایش تولید، نقش مهم و بسزایی ایفا می‌کند که بخش عمده‌ای از آنرا کنترل آفات و بیماری‌ها تشکیل می‌دهد. قبل از اقدام به مبارزه با آفات باید به تشخیص دقیق آفات از نظر سیکل زندگی، عادات و رفتار، بررسی نقش آن در اکوسیستم و تخمین انبوهی جمعیت آفت، ، نوع و میزان خسارت و بررسی سطح زیان اقتصادی آن توجه نمود اخیرا روش های جدیدی برای کنترل آفات کشاورزی در حال اجرا است که بنام مدیریت تلفیقی آفات یا کنترل تلفیقی شناخته می شود. مدیریت تلفیقی آفات یک راهبرد مبتنی بر اساس اکولوژیکی کنترل آفات می باشد که بیشتر بر کنترل طبیعی استوار است. در این روش در صورت ضرورت از سموم شیمیایی استفاده خواهد شد. لذا در راستای کنترل و مبارزه با آفات، شکارچیان و بیماری های زنبور عسل توصیه می شود تا از طریق غیر شیمیایی از جمله کنترل فیزیکی و تهیه توده های مقاوم زنبور عسل به انگل ها و پاتوژن ها استفاده شود (1). یکی از مهمترین مکانیسم های دفاعی زنبور عسل در برابرآفات و بیماری ها که در برنامه های اصلاح نژاد زنبور عسل مورد توجه قرار گرفته، رفتار بهداشتی می باشد. این رفتار توسط زنبوران کارگر کلنی جهت دفاع در برابر انواع بیماری‌های نوزادان نظیر لوک آمریکایی، لارو گچی و کنه ی واروآ انجام می‌گیرد. رفتار بهداشتی شامل تشخیص نوزاد مرده، آلوده و یا غیر طبیعی درون سلول و به دنبال آن درپوش برداری و تخلیه ی نوزاد می‌باشد (9، 15 و28) .کلنی هایی که بیش از 95 درصد نوزاد مرده، آلوده یا غیر طبیعی را در کمتر از 48 ساعت از کندو حذف نمایند، کلنی‌های بسیار بهداشتی محسوب می‌شوند (6 و 28). رفتار بهداشتی پاسخ ویژه ی زنبور عسل به منظور نظافت کلنی از لاروهای آلوده و بیمار است و الزاماً هر کلنی که چنین خصوصیتی داشته باشد یک کلنی مقاوم به بیماری و انگل نخواهد بود (34). نباید تصورکرد زنبوران عسلی که برای رفتار بهداشتی اصلاح می‌شوند دیگر نیاز به دارو ندارند. اما در این زنبوران نیاز کمتری به مصرف داروهای شیمیایی جهت درمان انواع بیماری ها وجود دارد و هر گونه کاهش در مصرف انواع سموم و داروهای شیمیایی در کلنی ها منجر به کاهش خطر آلودگی در عسل و سایر فرآورده‌های کندو و کاهش هزینه‌های تولید برای زنبورداری تجاری می‌گردد (36). رفتار بهداشتی برای اولین بار توسط پارک و همکاران (1937) به عنوان مکانیسمی برای کنترل بیماری لوک آمریکایی (afb) مورد توجه قرار گرفت (به نقل از 44). اصطلاح رفتار بهداشتی را اولین بار روتن بوهلر در سال 1956 برای توانایی درپوش برداری و حذف نوزادان آلوده از کندوتوسط زنبوران کارگر بکار برد. روتن بوهلر در سال 1964 یک مجموعه شش قسمتی از مقالات در خصوص ژنتیک رفتارهای بهداشتی در زنبوران عسل منتشر کرد و نشان داد که این رفتار یک صفت مغلوب است که توسط دو ژن مستقل مغلوب کنترل می‌شود (به نقل از 44) . کرین و همکاران (2002) گزارش کردند که اساس ژنتیکی رفتارهای بهداشتی بسیار پیچیده است و ژن‌های زیادی در بروز این صفت نقش دارند (19). استانمیروویک و پجوویک (2002) نشان دادند که بروز رفتارهای بهداشتی نمی‌تواند توسط چند جایگاه محدود توصیف شود، بلکه به صورت پلی ژنیک کنترل می‌گردد (38).