استعاره‌های مفهومی در حوزۀ شرم با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی

مقالۀ حاضر تحلیلی از استعاره‌های مفهومی شرم، با استناد به اشعار کلاسیک فارسی قرن ششم تا دهم قمری، به دست می‌دهد. چهارچوب نظری این پژوهش، کتاب استعاره و عواطف: تاثیر زبان، فرهنگ و بدن در احساس نوشته زولتان کووچش (2010) است. سوال اصلی مقاله این است که در زبان فارسی استعاره‌های مفهومی شرم بر مبنای کدام حوزه‌های مبدا ساخته می‌شوند؟ هدف از پاسخ‌گویی به این سوال، یافتن مفهوم کانونیِ شرم در زبان فارسی با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی است. به این منظور، ابتدا، دُرج 3 (کتاب‌خانۀ الکترونیک شعر فارسی)، «پیکرۀ زبانی گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی»، و تارنمای گنجور (آثار سخن‌سرایان پارسی‌گو) با کلیدواژه‌های «شرم» و «حیا» جست‌وجو شد. در نتیجۀ این جست‌وجو ابیاتی که در آن‌ها مفهوم شرم در قالب استعارۀ مفهومی دریافت می‌شد گردآوری گردید. بر اساس روشی که توضیح داده شد، 220 شاهد به دست آمد. در مرحلۀ بعد، با تحلیل استعاره‌های مفهومی حوزه‌های مبدا استخراج شد. در نتیجۀ این بررسی، ده اسم‌نگاشت برای استعارۀ مفهومیِ شرم به دست آمد که در قالب یک شبکه با هم در ارتباط‌اند و مفهوم شرم را در زبان فارسی می‌سازند.

Conceptual Metaphors of Shame in Persiam Classic Poetry

This paper surveys the conceptual metaphors of shame in Persian classical poetry of Iraqi style. The theoretical framework of this research is based on Metaphor and Emotion: Language, culture and body in human feeling (Kovecses 2010). Main question of the research is: What are the source domains of the conceptual metaphors of shame in Persian? The research aim is to find the core metaphor of shame in Persian with reference to Persian classical poetry. In doing so the DORJ 3 and Language Corpus of the Department of Lexicography in the Academy of Language and Literature were searched with the keywords of “sharm” and “haya”. Instances of Persian classical Poetry were found in which “shame” was understood in a conceptual metaphor. In this way 220 metaphorical structures were found and analyzed. As the result 10 name of the mappings were found for the conceptual metaphor of shame and a network was presented which apparently constitutes the concept of shame in Persian.