معنی‌شناسیِ شناختی، فقه‌اللّغۀ ایرانی و ادبِ فارسی: تحلیلِ درزمانیِ انطباقهای مفهومیِ ’رُخ‘ و ’روی‘ در متنهای نظم و نثرِ فارسی بر پایۀ نظریّۀ پیش‌نمونی

مقالۀ حاضر مطالعه ای تطبیقی دربارۀ نسبتِ نظریّۀ پیش نمونی با فقه اللّغۀ ایرانی است. در این مقاله، با بهره گیریِ توامان از مبانیِ نظری و روش شناختیِ معنی شناسیِ تاریخی فقهُ اللّغوی از یک سو، و نظریّۀ پیش نمونیِ رُش (1978) از سوی دیگر، هم چنین، به پشتوانۀ برخی از ویژگی های تصویریِ واژه های رُخ، دو رخ، رُخان و رخسار / رخساره که جملگی با بسآمدِ بالا در متن های نظم و نثرِ کلاسیکِ فارسی مضبوط هستند، داده های ریشه شناختی و پیکره ایِ مربوط به دو واژۀ رُخ و رو(ی) (از آغازِ ادبِ کلاسیکِ فارسی تا پایانِ قرنِ نهمِ هجری)، مفهوم شناسی و کاربردشناسیِ درزمانیِ آن ها، به ویژه، جنبه های پیش نمونیِ ریشۀ /rauk/ ِایرانیِ باستان را نشان داده ایم. از آن جا که ریشۀ مذکور به حدّ ِکفایت از اشتقاق های متعدّد و متنوّعِ فعلی و اسمی برخوردار است، مقوله بندی های تازه ای در قالبِ الگوی شناختیِ آرمانی شده (لیکاف 1990) (مدل های خوشه ای و شعاعی) و همچنین یک مدلِ پیش نهادی تحتِ عنوانِ مقوله بندیِ منظومه ایِ پیش نمون بنیاد را از مشتقّاتِ √rauk در فارسیِ نو استخراج و ارائه کرده ایم. در برداشتی کلّی، این مقاله کارکردِ نظریّۀ پیش نمونی و پیامدهای آن مشخّصاَ اصلِ مجاورتِ معنایی را در معرضِ داوری و نقدِ محقّقان و متخصّصان در هر سه حوزۀ مطالعاتیِ معنی شناسیِ واژگان پایۀ شناختی، معنی شناسیِ تاریخی فقه اللّغوی و ادبیّاتِ ایرانی قرار می دهد

cognitive semantics, philology and persian literature: towards a diachronic analysis of conceptual mappings of the two persian words, rux and rūy, based on the prototype theory

as a comparative study, this article examines how the prototype theory can be associated with historical philological semantics in the realm of iranian languages. based on the actual entailments of the prototype theory (rosch: 1978), and in correlation with the etymological and morpho phonological characteristics of the words rux and rūy in the corpus of the classical persian literature, this study proposes a set of diachronic samples of radial categorization (lakoff: 1990), precisely, considering the old iranian √rauk as the prototype of the semantic network of the word rux. from a general perspective, this article discusses the prototype theory's advantages and implications for the future of iranian etymological, historical philological and literary studies.