بررسی دشواریهای برون و درونِ نظام نوشتاری پهلوی کتابی (با رویکرد آموزشی)

زبان فارسی میانه به نظامهای نوشتاری مختلف نوشته شده که یکی از آن جمله موسوم به «پهلوی کتابی» است. این نظام نوشتاری ریشه در خط آرامی دارد و در ردۀ نظامهای واجی دسته‌بندی می‌شود. با آنکه تعداد واجهای فارسی میانه به حدود 30 واج می‌رسد، اما پهلوی کتابی 14 نویسه بیشتر ندارد. کمیِ تعداد نویسه‌ها، و وجود پدیدههایی مانند املای تاریخی و هزوارش، پهلوی کتابی را نظامی نسبتاً «دشوارخوان» معرفی کرده است. این مقاله با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و با روشی تحلیلی- توصیفی، دشواریهای برونه‌ای و درونه ای پهلوی کتابی را مورد بررسی قرار داده و راهکارهای آموزشی بهتری را برای فراگیریِ آسانترِ آن آن پیشنهاد کند. نتایج نشان میدهد که حتی بدون مراجعه به متون پهلوی، تمام دشواریهای برونه‌ای پهلوی کتابی در سه تا چهار جلسۀ آموزشی قابل رفع و رجوع است. اما بخشی از درونۀ این نظام نوشتاری که مرتبط با نوع نویسه‌ها و تعیین ارزش واجی آنهاست، نیاز به چندین جلسۀ آموزشی دارد، بعلاوه، آن بخش که دربرگیرندۀ املای تاریخی و شبه تاریخی، واژههای عالمانه و هزوارشهاست، نیاز به مطالعات مستمر دارد و با چند جلسۀ آموزشی محقق نمی‌شود و برای تسلط بر آن باید تمام متون فارسی میانه را مورد بررسی قرار داد.

a review of the graphitics and graphology difficulties of bookish pahlavi writing system(with a pedagogical approach)

middle persian language was written with different scripts, one of which was ‘bookish pahlavi’. its origin goes back to aramaic alphabet and it is a phonemic script typologically. although the number of the phonemes of middle persian is about 30, the number of the symbols for writing it is not more than 14. shortage in number of symbols and the existence of phenomena like historical spelling and ideograms introduced bookish pahlavi a relatively hard-reading script. this article tries to review the graphitic and graphology difficulties with library data in an analytic-descriptive method, and suggests some techniques for its easier learning. the results show that even without referring middle persian texts, it is possible to overcome the difficulties of graphitic system of bookish pahlavi in three to four educational sessions. but part of the graphology system which relate to the kind of symbols and identifying their phonemic values, needs some more educational sessions. besides, the part of the graphology system which relate to historical and pseudo historical spelling, learned words and ideograms needs continual studies, and it cannot be attained during some educational sessions and for mastering it, referring to all the middle persian texts is necessary.