تناظر اندیشه‌های جبر، اراده آزاد و رضایت (خرسندی) از منظر تقابل‌های اندیشگانی اوستا و متن‌های فارسی میانه

جبر و اختیار که همواره یکی از پیچیده‌ترین موضوعات فلسفی در تاریخ ادیان ایران و جهان بوده‌اند، در حوزه‌ی دینی مزدیسنی نیز نقش برجسته‌ای دارند. آیین مزدیسنی به جهت تاریخ کهن و پرفرازونشیب خود از نحله‌ها، ادیان و جریان‌های فکری گوناگون تاثیر پذیرفته است و مفصل‌بندی‌های اندیشگانی متفاوتی را در آن می‌توان تشخیص داد که گاه کاملاً در تقابل با هم قرار دارند. تلفیق پیچیدگی‌های رازگونه‌ی مسئله‌ی جبر و اختیار با ابهامات بغرنج آیین کهن ایرانی منجر به خلق مفاهیم معناسازی می‌گردد که از تقابل‌های اندیشگان موجود در این دو حوزه برخاسته است. یکی از مهم‌ترین موضوعات در آیین مزدیسنی، اندیشه خرسندی و مفاهیم پیرامون آن است که با اندیشه‌ی جبر و اراده‌ی آزاد رابطه‌ی مستقیم دارد. در این پژوهش ضمن مروری کوتاه بر مفهوم جبر و اختیار در آیین مزدیسنی تلاش نمودیم تا از این چشم‌انداز به مفهوم خرسندی و جریان‌های فکری پیرامون آن، در اوستا و متن‌های پهلوی نظر بیفکنیم. پس از کاوش حول این مفاهیم دریافتیم که احتمالا هریک از دو جریان فکری متفاوت حول اندیشه خرسندی به یکی از اندیشگان جبر یا اراده‌ی آزاد متمایل است.

the correspondence of thoughts on determinism, free will, and satisfaction (hūnsandī) from the perspective of intellectual conflicts in avestan and middle persian texts

the concepts of determinism and free will have always been among the most complex philosophical issues in global religious history, including within iran. these ideas also hold a prominent role within zoroastrianism. given its ancient and diverse history, zoroastrianism has been influenced by various religions and intellectual currents, leading to contrasting intellectual articulations. the intricate complexities of determinism and free will, combined with the ambiguities of ancient iranian religion, have given rise to meaningful concepts born from these ideological conflicts. one significant concept within mazdyasna (zoroastrianism) is that of satisfaction (hūnsandī), which directly correlates with determinism and free will. this research briefly reviews these concepts within mazdyasna, focusing on hūnsandī and its surrounding intellectual currents as presented in avestan and pahlavi texts. upon exploration, it appears that each distinct thought stream related to hūnsandī likely leans towards either determinism or free will.