انگاره‌ها و کلید واژه‌های فرشتگانی: رویکردی متن‌ شناختی به معنا و کاررفت چند واژۀ دانشورانه در فرشته ‌شناسی مانوی

این مقاله بر اساس متن‌های ایرانی میانۀ مانوی و با رویکردی متن‌شناسانه به بازشناخت معنا و کاررفت چند واژۀ دانشورانه/ دانش‌واژه در فرشته‌شناسی مانوی، به‌ویژه لغت «فرشته» (frystg, fryštg) و «فرستاده» (frystg, fryštg)، می‌پردازد. کاربرد یک لفظ برای دو معنا و/ یا انگاره در مکتوبات مانوی نتیجۀ بازتعریفی بود که هر یک از جماعت‌های مختلفِ مانوی از دو انگارۀ «فرشته» و «فرستاده» ارائه داده بودند. مقاله نشان می‌دهد واژۀ ایرانی frys/štg در ادبیات ایرانیِ مانوی تحت تاثیر مکتوبات سریانی بازتعریف شده و گسترش معنایی یافته است؛ بازتعریفی که می‌توانست از یک رسول یک فرشته و از آن فرشته یک شاه بیافریند. در اینجا، واژه‌های دانشورانۀ خدا، خداوند، بغ، و بغ‌پور را نیز بررسی کردیم و نشان دادیم این لغات عالمانه در چه بافتارهایی ظاهر می‌شوند و به چه مصداق‌هایی اشاره دارند. بررسی ما گویای آن است که همۀ این دانش‌واژه‌ها نه تنها برای فرشتگان (ملائکه) و شخصیت‌های تاریخی (مانند شخص مانی و رهبران و بزرگان مانوی و همچنین رسولان پیشین) به کار می‌رفته، بلکه دایرۀ شمول آن دست‌کم یکی از ایزدان مانوی، یعنی «فرستادۀ سوم»، را نیز در بر می‌گرفته است.

angelical concepts and keywords: a textological approach to the meaning and usage of some termini tecnichi in manichaean angelology

based on manichean middle iranian texts and with a textological approach, the present article tries to define the meaning and usage of some termini tecnichi in manichean angelology, especially the words “angel” (frystg, fryštg) and “apostle, messenger” (frystg, fryštg). the use of a word for two meanings and/ or two concepts in the manichaica was a result of the redefinition that each of the different manichaean communities presented of the two concepts “angel” and “apostle, messenger”. the article shows that the iranian term frys/štg has been redefined and expanded in meaning in manichaean literature under the influence of syriac writings; a redefinition that could create an angel from an apostle/ a messenger and a king from the angel. here, we also examined the termini tecnichi lord, god, son of the god, and showed in what contexts these terms appear and what examples they refer to. our study shows that all these were used not only for angels and historical characters (like mani and manichaean leaders and electi, as well as previous apostles), but also included at least one of manichaean gods, i.e. “third messenger”.