از سینمای خان‌بابایی تا سینمای ژانوسی

حجم کارهای صورت‌گرفته در زمینه‌ی جامعه‌شناسی سینما به هیچ وجه با تاریخ بیش از یک‌صد ساله‌ی سینما در ایران همخوانی ندارد. هرچند کارهای خوب و گاه درخشانی در این حوزه به‌ انجام رسیده است، اما هنوز واکاوی ربط و تاثیر متقابل جامعه و سینما در ایران جای کار دارد. این نوشته با تمرکز بر سیر تاریخی پدیده‌ای به نام سینما در ایران و شرایط اجتماعی- سیاسی دوره‌های بزنگاهی تاریخ ایران، کوشیده است تحلیلی اجتماعی از سینمای ایران به دست دهد. این بررسی جامعه‌شناختی مبتنی‌بر مهم‌ترین نظریه‌های حوزه‌ی جامعه‌شناسی هنر و سینما مانند نظریه‌ی بازتاب، کارکردگرایی، ساختارگرایی، تیوری مشی مولف و نشانه‌شناسی و هرمنوتیک است. برای سهولت کار تا آن‌جا که میسر بوده و خلل و گزندی به چارچوب تحقیق وارد نکرده است، تاریخ سینمای ایران در پس‌زمینه‌ی تاریخ سیاسی- اجتماعی معاصر ایران قرار گرفته و بر آن اساس به نُه(9) دوره‌ی تاریخی تقسیم شده است. این نُه دوره عبارتند از سینمای رضاخانی- خان‌بابایی(1304- 1315)، سینمای نظام وفا (1326-1332)، سینمای محافظه‌کاران (1332-1342)، سینمای آلودگی- پالودگی (1342-1357)، سینمای بهار آزادی (1357-1359)، سینمای غیاب‌های ساختاری (1360-1367)، سینمای سه‌گانه (1367-1376)، سینمای نیروهای اجتماعی (1376-1384) و سینمای ژانوسی (1384-1390). برای هر‌یک از دوره‌ها تحلیل جداگانه‌ای مبتنی‌بر شرایط اجتماعی- سیاسی آن دوره و فیلم‌های برخاسته از چنین بستری نگاشته شده است. یک تحلیل کلی نیز تحت عنوان جمع‌بندی در پایان نوشته آمده است.