روشی برای سنجش متون هم‌موضوع در نشریات‌ روشن‌فکری: بررسی نمونه‌وار سه مصاحبه درباره‌ی مصدّق [1]

این مقاله به موضوع تنوع داوری روشن‌فکران ایرانی در باب موضوع واحد می‌پردازد. به نظر وی تنوع قضاوت‌ها و استدلال‌ها درباره‌ی موضوع واحد در میان روشن‌فکران ایرانی چنان گسترده است که جست‌وجوگر حقیقت را با انبوهی از پاسخ‌ها مواجه می‌سازد. به‌ نظر نویسنده، مخاطب روشن‌فکران ایرانی گه‌گاه درمی‌ماند که از میان این مواضع و داوری‌های متنوع درباره‌ی یک موضوع واحد کدام را به حقیقت نزدیک‌تر تلّقی کند و اساساً اگر چنین کاری ممکن باشد، چه‌گونه می‌توان چنین گزینه‌ای را شناخت و به‌عنوان داوری‌ای مقرون به حقیقت یا نزدیک‌تر به حقیقت برگزید. در نتیجه، نویسنده کوشیده است روشی را برای نقد و بررسی متون هم‌موضوع ارایه کند تا با استفاده از آن بتوان داوری‌های صاحب‌نظران مختلف درباره‌ی موضوعی واحد به‌نحوی بی‌طرفانه و ضابطه‌مند مورد سنجش قرار داد. نویسنده این روش را درباره‌ی آرای سه صاحب‌نظر معاصر ایرانی که در باب موضوعی واحد -یعنی دکتر محمد مصدق- داوری‌های خود را در طی سه مصاحبه‌ی مستقل ارایه کرده‌اند، عملاً به‌کار بسته است. مولفه‌های اصلی این روش ناظر به پاسخ‌گویی به سوالات زیر است: چه کسی و با چه پیش‌زمینه‌ای سخن می‌گوید؟ چه‌گونه سخن می‌گوید؟ مهم‌ترین محورهای مشترک متون یا گفتارها کدام‌اند؟ دیگریِ گفتار کیست یا چه کسانی‌اند؟ بینامتون گفتار کدام‌اند؟ هر متن از منظر متن دیگر چه‌گونه دیده می‌شود؟ نتیجه‌ی این بررسی نشان داده است که تنها یکی از این سه متن مورد بررسی از انسجام بالا و از قوت روش‌شناختی برخوردار است.