تاملی بر پدیده نحسی منابع طبیعی (مطالعه موردی: ایران)

اصطلاح نحسی منابع طبیعی از سال 1995 وارد ادبیات اقتصادی شده است. این اصطلاح درخصوص ناموفق بودن کشورهای دارای منابع طبیعی در دستیابی به رشد اقتصادی چشمگیر و ناکارایی نهاد‌ها در این کشورها مطرح می‌شود. در ادبیات اقتصادی پیش از تیوری‌های نحسی منابع طبیعی، وجود منابع طبیعی را عامل رشد اقتصادی بسیاری از کشورها از جمله آمریکا می‌دانستند، اما با گذشت زمان و ظهور وقایعی درخصوص عملکرد کشورهای نفتی و رشد اقتصادی پایین و یا منفی محقق‌شده در این کشورها، اقتصاددانان مصمم به توضیح این پدیده و عوامل به‌وجود‌آورنده آن شدند. در این خصوص نظریه‌هایی از قبیل بیماری هلندی، تاثیر متقابل کیفیت نهادها و وجود منابع طبیعی در اقتصاد، رانت‌جویی، فساد و ... مواردی است که سعی دارد علت عملکرد ضعیف کشورهای دارای منابع طبیعی را توضیح دهد. این مطالعه ضمن توضیح اصطلاح «نحسی منابع طبیعی» به بررسی علل به‌وجود آمدن این موضوع در کشورهای ناموفق دارای منابع طبیعی و به‌خصوص نفتی می‌پردازد و به این سوال پاسخ خواهد داد که به چه علت وجود منبع طبیعی نفت در یک کشور علاوه‌بر آنکه به بهبود متغیرهای کلان اقتصادی کمک نکرده، زمینه‌ساز عملکرد ضعیف کشورهای دارای منبع طبیعی نیز شده است؟ ازاین‌رو ایران به‌عنوان یک کشور دارای منبع نفت مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسی‌های این مطالعه حاکی از آن است که رشد درآمد سرانه در اقتصاد ایران به‌شدت تحت تاثیر پدیده‌ نحسی منابع طبیعی قرار دارد. به‌طوری‌که رشد درآمد سرانه طی سال‌های پس از شوک نفتی 1980-1977 رو به کاهش گذاشته و منفی شده است. برخی از مطالعات داخلی حکایت از وقوع بیماری هلندی در اقتصاد ایران دارد. داده‌های مربوط به اشتغال در بخش‌های مختلف نشان می‌دهد که طی دهه 1385-1375 نسبت اشتغال در بخش‌های قابل مبادله اقتصاد ایران کاهش و در بخش‌های غیرقابل مبادله افزایش داشته است. در این مطالعه همچنین شواهدی برای وقوع سایر نظریه‌های توضیح‌دهنده نحسی منابع طبیعی در اقتصاد ایران نیز ارایه شده است.