تجزیه سهم عوامل موثر بر سالخوردگی جمعیت در ایران با استفاده از رویکرد ارزش شیپلی

سالخوردگی جمعیت یکی از پدیده‌های مهم تغییرات جمعیتی است که آثار آن بر متغیرهای اجتماعی و اقتصادی قابل توجه است. بر این اساس، پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد تجزیه شیپلی سهم عوامل موثر بر سالخوردگی جمعیت را در ایران طی دوره زمانی 1399-1349 بررسی کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد طی دوره 1399-1349 متغیرهای تولید اقتصادی، امید زندگی، میزان مرگ‌و‌میر و میزان باروری بیشترین سهم را از سالخوردگی جمعیت کشور به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، محاسبه سهم عوامل موثر بر سالخوردگی جمعیت بر‌اساس گذار ساختار سنی حاکی است در مرحله اول گذار که دوره زمانی 1374-1349 را دربرمی‌گیرد، اجرای سیاست‌های تشویق افزایش جمعیت و روند افزایشی خروج مهاجران از کشور باعث شده‌اند میزان خالص مهاجرت و باروری بیشترین سهم را از سالخوردگی جمعیت به خود اختصاص دهند. در مرحله دوم گذار ساختار سنی یعنی دوره زمانی 1389-1375، همراه با افزایش سطح سلامت و بهداشت افراد، میزان مرگ‌و‌میر کودکان کاهش شدیدی می‌یابد؛ درنتیجه میزان مرگ‌و‌میر کودکان بیشترین سهم از سالخوردگی جمعیت را برعهده دارد؛ اما اجرای سیاست کنترل جمعیت به کاهش سهم میزان باروری در سالخوردگی جمعیت منجر می‌شود. در مرحله سوم گذار ساختار سنی که دربرگیرنده دوره زمانی 1399-1390 است به‌دلیل افزایش مهاجرت از کشور و پیشرفت در شیوه‌های درمانی، میزان خالص مهاجرت و میزان مرگ‌و‌میر کودکان بیشترین سهم را در سالخوردگی جمعیت داراست. در این مرحله سهم میزان باروری و مرگ‌و‌میر کودکان نسبت به مرحله قبل افزایش می‌یابند. بنابراین، اتخاذ سیاست‌های مناسب از‌جمله افزایش میزان باروری، ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی اجتماعی، مراقبت از سالمندان و افزایش سطح سلامت سالمندان به‌منظور جلوگیری از آثار سوء سالخوردگی جمعیت مهم و ضروری است.

analyzing the contribution of the effective factors on iran’s population aging using shapley value

population aging is one of the important phenomena in demographic changes whose effects on social and economic variables are considerable. accordingly, using the shapley value, the current study aimed at investigating the contribution of the effective factors on iran’s population aging in 1970-2020. the obtained results show economic production, life expectancy, mortality rate, and fertility rate have the greatest contribution. calculation of the contribution of the effective factors on population aging based on age structure transition indicate that in the first stage of transition (1970-1995) encouraging policies for having children and increasing trend of migration have made net rate of migration and fertility have the most contribution in population aging. in the second stage of transition (1996-2010) child mortality decreases by increasing in health level. as a result, infant  mortality rate has the most contribution in population aging. but implementing population control policy reduces the contribution of fertility rate in population aging. in the third stage of transition (2011-2020), net migration rate and child mortality rate have the most contribution in population aging due to migration and improvement of treatment methods. in this stage, the contribution of fertility rate and child mortality rate increases than the previous stage. hence, adopting appropriate policies such as increasing fertility rate, creating socio-economic infrastructures, taking care of the elderly, and increasing the elderly’s health level to prevent adverse effects of population aging is necessary.