سینمای دادگاهی ایران و بازنمایی جرم و آسیب در روند جریان ‌های اجتماعی

جرم و آسیب اجتماعی، به‌ شکلی فزاینده و فرسایشی ارزش‌های اخلاقی جامعه را مورد تهدید قرار‌ می‌دهند و در بستر ‌اجتماعی ‌از ‌اختلال و‌ چالش در‌ نظم اجتماعی، نابرابری، تبعیض و بی‌عدالتی در‌ حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و‌ اقتصادی متاثر هستند. ازاین‌رو فیلم‌های سینمایی منبع فرهنگی مهمی برای شناسایی و‌ درک ماهیت علل جرم و ‌آسیب اجتماعی به‌شمار‌ می‌آیند که این پژوهش ضمن‌ تبیین اهمیت سینمای ‌دادگاهی، با هدف شناسایی رویکرد درام‌های دادگاهی ایران در بازنمایی ‌جرم و آسیب انجام شده است. میدان مطالعه، 22 درام ‌دادگاهی از 1744 فیلم ساخته شده در چهار دهه اخیر سینمای ایران و براساس رویکرد نمونه‌گیری هدفمند،‌10 فیلم از جهت حساسیت و تابویی سوژه و درگیری افکار‌ عمومی، برای ‌تحلیل ‌انتخاب شده‌اند. از‌ روش کیفی، به شیوه تحلیل روایت بارت، با فرایند‌ کدگذاری پیام‌های صریح و‌ ضمنی و تحلیل نشانه‌های سه سطح رمزگان‌های اجتماعی به‌ روش فیسک بهره برده شده و چهار مقوله برای پاسخ به سوال‌ چگونگی بازنمایی‌جرم و‌ آسیب در روند جریان‌های اجتماعی به‌دست‌ آمده است. براساس ‌نتایج پژوهش، اعمال مجرمانه قتل / تجاوز / قاچاق مواد مخدر ‌به‌‌ترتیب‌ 62، 14 و 9 درصد و اسیدپاشی / کودک‌آزاری / سقط‌ جنین هرکدام 1 درصد از ‌فیلم‌های‌ دادگاهی تولید شده را تشکیل ‌داده‌اند. در ‌میان آسیب‌ها نیز زن‌ستیزی / طلاق به‌ترتیب 53 و 27 درصد و‌ سرقت / خودکشی / اعتیاد / مهاجرت، هر‌یک 5 درصد فیلم‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. سوژه و مضمون قتل و زن‌ستیزی در چهار دهه بالاترین آمار را ‌از فیلم‌های ‌دادگاهی به خود اختصاص داده‌اند. دهه ‌1360 و ‌1370 سوژه تجاوز و اسیدپاشی هیچ سهمی از درام‌های ‌دادگاهی نداشته‌اند. سینما در‌ چهار دهه اخیر ‌در ‌امتداد تغییرات اجتماعی، اجزای مهمی از آسیب‌ها و‌ جرائم را بازنمایی ‌کرده است اما تحلیل روند تغییرات اجتماعی در فیلم‌های منتخب مورد بررسی نشان داد‌، فیلم‌های تولید شده متناظر ‌با رشد و سیر صعودی وقوع جرم و ‌آسیب در‌ جامعه نبوده است. به‌نظر‌ می‌رسد سینمای ایران، در ‌تولید فیلم‌های ‌دادگاهی، دچار ‌بحران در ‌طرح سوژه و ‌پرداختن به محتوای حقیقی است در‌حالی‌که بهره‌گیری از ‌ظرفیت فیلم‌سازان دادگاهی برای آگاه‌سازی جامعه، می‌تواند در ‌دستور‌ کار متولیان امر قرار‌ گیرد.