لزوم رژیم‌سازی براساس مدیریت یکپارچه منابع آب؛ مطالعه موردی: حوضه کُر - ارس

بعد از فروپاشی نظام اتحادیه جماهیر شوروی سابق، حوضه کُر - ارس با خلا مدیریت یکپارچه منابع آب مواجه شد. نظام متمرکز مدیریت آب در سه کشور جدید‌التاسیس جنوب قفقاز شامل: جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان فروپاشید، ترکیه پروژه عظیم«داپ» را روی ارس به اجرا گذاشته و ایران نیز برای جبران کسری سهمیه 50 درصدی خود از ارس‌، ضمن احداث سدهای مشترک با جمهوری آذربایجان، پروژه انتقال آب ارس را برای تامین همزمان آب شرب تبریز و نجات دریاچه ارومیه به اجرا گذاشته است.در این میان، اگرچه رژیم آبی دوجانبه بجا مانده از دوران شوروی سابق کماکان استمرار یافته و به توافقنامه‌های دوجانبه جدید میان کشورهای ساحلی گسترش یافته است، اما ازآنجا‌که ماهیت رودخانه ارس از «مرزی» به «فرامرزی» تغییر یافته است و در پیوند با کُر نظام رودخانه واحدی را تشکیل می‌دهد و از سوی دیگر تعداد اعضای کشورهای ساحلی از سه به پنج افزایش یافته است؛ بنابراین به نظر نمی‌رسد رژیم حقوقی دو‌جانبه بتواند پاسخگوی نیازها و چالش‌های کنونی و آتی در حوضه کُر - ارس باشد.مقاله حاضر با بررسی و تحلیل چالش‌های ناشی از فقدان مدیریت یکپارچه منابع آب و رژیم آبی منطقه‌ای در دوره پساشوروی، به این نتیجه می‌رسد که الحاق کشورهای ساحلی حوضه کُر ارس به کنوانسیون 1997 سازمان ملل و ایجاد رژیم آبی جدید بر‌اساس قواعد 2004 برلین در سطح حوضه می‌تواند به رفع خلا‌ها کمک کند و آینده همکاری‌ها را در این حوضه آبی مشترک تضمین کند.

the exigency for building a regime based on integrated water resources management; case study: koraras basin

after the collapse of the soviet union, the koraras basin faced a vacuum of integrated water resources management. the centralized water management system collapsed in the three newly formed countries of the south caucasus, consisting of the republic of azerbaijan, armenia, and georgia. as a result turkey launched the massive dap project on aras. furthermore, in order to compensate for its 50% quota deficit from aras, and while constructing joint dams with the republic of azerbaijan, iran has launched the aras water transfer project to simultaneously supply drinking water to tabriz and save the urmia lake.despite the fact that the bilateral water regime has continued since the collapse of the soviet union and has led to new bilateral agreements, the change in the nature of the aras river from border to transboundary and its attachment to the kor river to form a single river system, and the increase in the number of coastal member states from three to five, seem to have led to the inability of the bilateral legal regime to deal with the needs and the current and future challenges of the koraras basin.the present article examines and analyzes the challenges arising from the lack of integrated management of water resources and regional water regime in the postsoviet period. results show, the accession of the coastal states of the koraras basin to the 1997 un convention and the creation of a new water regime based on the 2004 berlin rules regarding basins, can help fill existing gaps and guarantee future cooperation in this joint watershed.