بررسی محدودیت‌های آسان بودجه‌ای در شرکت‌های دولتی ایران

محدودیت آسان بودجه‌ای چارچوب مناسبی برای تحلیل شرایط مالی واحدهای دولتی اعم از دولت مرکزی، دولت محلی و بنگاه‌های دولتی است که از دهه 1980 در ادبیات اقتصادی مطرح شد. در این مقاله مسیر‌های مختلف بروز محدودیت آسان بودجه‌ای در شرکت‌های دولتی ایران شناسایی و مقدار اعتبارات مربوط به هر مسیر تحلیل شده است. شواهد نشان می‌دهد امتیاز شرکت‌های دولتی در بهره‌برداری از منابع طبیعی به ویژه نفت و گاز و سایر معادن، اعتبارات بانکی و سایر اعتبارات دولتی از عوامل بروز محدودیت‌های آسان بودجه‌ای در شرکت‌های دولتی ایران است. نتایج برآورد مدلی با آمار بودجه 382 شرکت دولتی، نقش مهم این منابع در تامین مالی این شرکت‌ها را تایید می‌کند. همچنین مدل دیگری نیز برآورد شده است تا تاثیر این منابع بر سودآوری شرکت‌های دولتی بررسی شود. نتایج مدل نشان داد که هر‌چه شرکت‌ها از منابع مالی آسان بیشتر استفاده کرده‌اند؛ سودآوری کمتری داشته‌اند. این وضعیت باعث شده تا فعالیت‌های رانت‌جویانه در شرکت‌های دولتی گسترش یابد. این فعالیت‌ها از یک‌سو بی‌انضباطی مالی گسترده‌ای ایجاد کرده که به کارایی این شرکت‌ها آسیب زده، فرصت‌هایی برای فساد اقتصادی فراهم کرده و شفافیت مالی در این شرکت‌ها را کاهش داده است و از سوی دیگر ذی‌نفعان این شرکت‌ها را در اجرای برنامه‌های بهبود عملکرد بی‌انگیزه کرده است. بنابراین پیشنهاد می‌شود برنامه سخت‌تر کردن محدودیت‌های بودجه‌ای شرکت‌های دولتی به همراه اصلاح فرایندهای رابطه دولت با این شرکت‌ها و نیز شفاف‌تر کردن وضعیت مالی، مبادلات و امور پرسنلی آنها به موازات برنامه خصوصی‌سازی این شرکت‌ها پیگیری شود.

Analysis of the Soft Budget Constraints in Iranian StateOwned Enterprises

Soft budget constraints (SBC), which were introduced into economic literature in the 1980s, act as a suitable framework within which the financial conditions of government units can be analyzed; this includes the central government, the local government, and stateowned enterprises. In this article, the different channels of SBC, which exist in Iranian stateowned enterprises, have been identified and the amount of credit allocated to each channel has been analyzed. Evidence shows that, the privilege given to stateowned enterprises in their exploitation of natural resources, especially oil, gas and other such resources, bank loans and other government loans, are among the factors and funding that cause SBC restrictions in these enterprises.A model with a budget data from 382 enterprises was constructed, the results obtained from this model confirm the important role of these funds in financing these enterprises. Also, another model was made to examine the impact of these funds on the profitability of stateowned companies. The results showed that when soft financial funds are increased, the profit made by these enterprises decrease resulting in rent seeking activities in stateowned companies. As a result, widespread financial indiscipline is created, which has damaged the efficiency in these enterprises, reduced financial transparency in them and provided opportunities for economic corruption. They have also caused the stakeholders of these enterprises to lose interest in implementing steps to improve productivity. Thus the results suggest, a plan is required to harden the budget constraints of these enterprises and to reform the processes of government relations. Furthermore, an improvement in the transparency of financial transactions and personnel affairs should be pursued in parallel with the privatization these enterprises.