مهندسی عرف در تشخیص ضرر

یکی از دشواری‌های حقوق مسئولیت مدنی با توجه به خصلت متنوع و جدید بودن وقایع حقوقی، تشخیص مصادیق ضرر است که به ویژه با پیشرفت علم و تکنولوژی و بروز عرصه‌های جدید خطر و ورود زیان مستلزم انعطاف‌پذیری در بازشناسی مصادیق و حدود عناصر اصلی مسئولیت است. اما تمرکز محققان بر ارکان و عناصر اولیه مسئولیت مدنی،آنها را از ارائه معیار دقیق برای تشخیص مصادیق تحقق مسئولیت بازداشته است. پژوهش حاضر سعی در پر کردن این خلا دارد. مصادیق ضرر در جغرافیای زمانی، مکانی، علوم و فنون در حال تغییر هستند؛ بنابراین عرف، با توجه به خاصیت تاثیر‌پذیری از عناصر زمانی، مکانی و فنی؛ معیاری موثر بر این ساختار حقوقی است و می‌تواند در ایجاد، شناسایی مفهومی، مصداقی و قابلیت جبران مسئولیت مدنی موثر باشد. امروزه یکی از ملاک‌های متقن تشخیص ضرر، عرف زمانی و مکانی، فنی و تخصصی است که البته این امر نیازمند بررسی میدانی و به‌کارگیری کارشناسان تخصصی هر حوزه در روند رسیدگی‌های قضایی است. همچنین به نظر می‌رسد بنا به حکم عقل و انصاف همه خساراتی را که عرف از طریق مذکور، مهندسی می‌کند قابل جبران است مگر مواردی را که قانون مستثنا کرده باشد. ازاین‌رو به نظر می‌رسد می‌توان عرف را به‌گونه‌ای مهندسی کرد که موارد و مصادیق جدیدی را از ضرر تشخیص دهد و آن را قابل جبران بداند. البته این تاثیر‌پذیری با دشواری‌هایی روبه‌روست مانند: اثبات و تغییر‌پذیری، امکان رهیافت نامناسب اقتصادی و اجتماعی، مبهم بودن قلمرو مکانی و زمانی عرف، محدودیت آزادی افراد، اطاله دادرسی و امکان نفوذ و فساد در مهندسی عرف، نارسایی عرف در خسارات مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه و عدم امکان مهندسی عرف در گزاره‌های شرعی و عقلی.

مهندسی عرف در تشخیص ضرر

Given the diverse and new nature of legal developments, especially with the advancement of science and technology and the emergence of new areas of risk and loss, one of the challenges of civil liability is the recognition of cases of loss. In order to be able to do this, flexibility is required in the recognition of cases and the scope of key elements. Due to the rigorous scrutiny required when dealing with uncertainties within the identification of the pillars and basic elements of civil liability and the responsibility that this is accompanied with, researchers have refrained from providing precise criteria. The present study aims to fill this void. Since the definition of loss is constantly changing based on locations, capabilities and techniques, the impact of temporal and spatial elements is an effective criterion for this legal structure and can be effective in its conceptual recognition and the enforcement of civil liability and compensation. Today, one of the most prominent criteria in this field are temporal, spatial, technical and specialized standards. They require the use of specialized experts in each field of the judicial process. It also appears that, custom and culture can be engineered in such a way that new definitions can be extracted for the term ‘loss’ and so they  can be compensated, except where the law explicitly excludes it. However the effectiveness of using culture, customs or traditions to engineer new meanings and definitions for the term ‘loss’ is faced with various difficulties, such as: proof and effectiveness, inappropriate social and economic approaches, the vagueness of spatial and temporal restrictions of custom, the limited freedom of people, stretching out trials, corruption in engineering customs and cultures to discover new definitions for the term ‘loss’, insufficiency of culture when dealing with losses related to social order and good character, and the inability to engineer customs and culture in jurisprudential rulings.