تاملی بر حاکمیت قوانین کیفری در زمان با تاکید بر احکام اجتهادی

یکی از اصول حقوق کیفری، عطف بماسبق نشدن قوانین ماهوی می‌باشد. این اصل نیز یکی از اصول پذیرفته‌شده‌ی قانون‌گذار مجازات اسلامی ایران نیز می‌باشد. ولی مواردی از آن استثناء شده است؛ یکی از این موارد، قوانین شرعی می‌باشد که همواره عطف بماسبق می‌شوند. اما غیر از قوانین مسلم شرعی، بسیاری از احکام کیفری ماهوی مبتنی بر فتاوی فقیهان وجود دارند که مبتنی بر دلایل اجتهادی بوده و مورد اتفاق هم نبوده و غالباً اختلافی هستند. در این موارد، رویکرد قانون‌گذار اتخاذ یکی از فتاوی است که جزء احکام ظاهری شرعی محسوب می‌شوند.گاه این فتاوا به سبب آسیب‌شناسی و مقتضیات زمانی در مراحل اصلاح قانون تغییر می‌یابند. در این تحقیق تحقیق با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با کمک جمع آوری اطلاعات از طریق اسنادی و کتابخانه ای، رویکرد قانون‌گذار مجازات اسلامی و فقهای امامیه در مستثنا نمودن قوانین کیفری مبتنی بر فتاوی فقهی اجتهادی از اصل عطف بماسبق نشدن واکاوی می شَود. درنهایت عطف به ماسبق نشدن قوانین شرعی مبتنی بر اجتهاد درصورتی که به حال متهم مساعد نباشد در فقه امامیه مورد تامل قرار گرفت و این نتیجه به دست آمد که این قسم از قوانین عطف بماسبق نمی شوند.

A reflection on the criminal laws in time with emphasis on ijtihadi verdicts

One of the basic principles of modern criminal law is nonretroactivity of substantive laws. This principle is also one of the accepted principles of the criminal law of the Islamic Republic of Iran. However, some exceptions have been made؛ one of these is the sharia laws that always have retroactive effect. But apart from the Shari’a law, there are many substantive criminal judgments based on the fatwa of the jurists, which are based on Ijtihad reasons and they are not based on consensus and often controversial. In these cases, the legislator’s approach is to adopt one of the fataw which is considered as an apparent religious judgment. Sometimes this fatawa changes due to pathology and time requirements at the stages of law reform. In this research, the approach of the Islamic punishment legislator and Imamiyah jurisprudents to the exclusion of criminal law based on the Islamic jurisprudence of ijtihadi from the principle of nonretroactivity.