تحلیل گفتمانی طبقه بندی اجتماعی در شاهنامه

«طبقه بندی اجتماعی» یکی از مفاهیم مهم در حوزۀ علوم اجتماعی به شمار می آید. این مفهوم که توزیع افراد جامعه با سطح اقتصادی و اجتماعی مشابه است، برآیند تحوّل و توسعۀ جامعه و پیچیدگی روابط انسانی در زمینه های گوناگون است؛ امّا در عین حال، در ادوار مختلف منشا نابرابریهای اجتماعی، توزیع ناعادلانۀ امکانات و در نتیجه رکود جامعه نیز بوده است. در ایران باستان و به تبع آن در شاهنامۀ فردوسی که داستا نهای آن عمدتاً برآمده از خداینامه های دورۀ ساسانی و منابع پهلوی است، طبقه بندی اجتماعی و نوع روابط طبقات مختلف، موجد تحوّلات و چالشهای گوناگونی بوده است. مقالۀ حاضر در پی آن است تا ضمن تبیین طبقه بندی اجتماعی در ایران باستان، این مفهوم را از منظر تحلیل گفتمان در شاهنامۀ فردوسی بررسی کند؛ نقش منابع قدرت و مناسبات ایدئولوژیک را در برجسته نمایی و طبیعی سازیِ آن واکاود و تاثیر آن را در فرایند توسعۀ جامعۀ ایرانی در شاهنامه و ایران باستان تحلیل نماید؛ براین اساس، نظام شبه کاست طبقاتی که موجب توزیع نابرابر قدرت، مالکیّت و حیثیّت اجتماعی به نفع گروهی خاص و به زیان سایر افراد جامعه می شود، یکی از موانع موثّر بر توسعۀ اجتماعی و فرهنگی در ایران باستان به ویژه در دورۀ ساسانی بوده که به تبع آن در شاهنامۀ فردوسی بازنموده شده است.