نوع شناسی تطبیقی «حماسه» در ادبیات فارسی و عربی

حماسه یکی از انواع ادبی است که اعمال پهلوانی و حوادث خارق العادّه را به زبان فاخر روایت می کند. افلاطون و ارسطو از اوّلین کسانی بودند که به بحث و پژوهش دربارة انواع ادبی پرداخته اند. این پژوهش، بر آن است تا حماسه های ایران را با ویژگی هایی که برای حماسه های جهان ذکر کرده اند، تبیین نماید. یافته ها بیانگر آن است که میان حماسه های ایران و جهان، به جز چند اختلاف جزئی، تفاوتی اساسی وجود ندارد. این پژوهش، با رویکرد تاریخی – توصیفی، تلاش نموده تا حماسه را در زبان فارسی و عربی بررسی کند، سپس آن ها را با هم مقایسه نماید. در حوزة ادبیّات تطبیقی، باید به این نکته اشاره کنیم که پژوهشگران انواع ادبی، معتقدند: اعراب به دلیل خصوصیّات فرهنگی، منطقه ای، قومی و زبانی، توانایی سرودن حماسه ای نظیر شاهنامه و ایلیاد را نداشته اند. آن‌ها آثار حماسی دیگر ملل را با نام «ملحمه» می شناسند و واژة «حماسه» در ادبیّات عرب، ژانر و نوع ادبی به شمار نمی رود و در فخر و مباهات، رجزخوانی و برشمردن ویژگی های قبیله، خلاصه می شود؛ امّا این بدان معنا نیست که ادب عربی از این گونة ادبی، کاملاً تهی است و اعراب در ادوار مختلف تاریخی نسبت به آن بیگانه بوده اند؛ در ادبیّات عرب علاوه بر وجود اشعار حماسی و شاعران حماسه سرا در دوره های مختلف، در عصر مملوکی، شاهد پیدایش و شکوفایی حماسه های دینی هستیم که در دوره های پیشین حماسه سرایی عربی اثری از آن ها یافت نمی شد.