تطبیق کاربرد رنگ در داستان‎های منظوم و منثور فارسی و عربی (مطالعه موردی: اسکندرنامه‌ نظامی و مقامات حریری)

از دیرباز تاکنون، شاعران و نویسندگان در آثار خویش، به‌صورت نمادین یا صریح، عاطفه و احساس خود را با رنگ به تصویر می‎کشند؛ به‌گونه‌ای که با نگاهی روان‌شناسانه به آثار آنان‎ می‎توان پیرامون شخصیت ایشان، به نتایج قابل توجّهی دست یافت. در همین راستا، پژوهش مذکور تلاش کرده است با دو رویکرد توصیفی تحلیلی و آماری، کاربرد رنگ‎ها را در اسکندرنامه نظامی و مقامات حریری مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. نتایج، حکایت از آن دارد که نظامی در اسکندرنامه 380 بار از رنگ‎ بهره برده است، 261 بار به‌طور مستقیم و 119 بار به شکل غیر مستقیم و با واژه‎هایی مانند تیره، روشن، قیرگون و... در این اثر، رنگ سیاه و مشتقات آن با 107 بار تکرار، 57 مورد مستقیم و 50 مورد غیر مستقیم، بیشترین بسامد را دارد. کاربرد رنگ، اغلب به‌صورت تشبیه، استعاره و کنایه برای تعبیر از حالات درونی انسان بوده است که با نظرات روان‌شناسان معاصر پیرامون رنگ‎های مختلف، مطابقت بسیار دارد. حریری نیز در مقامات خود، 37 بار به رنگ‎های گوناگون اشاره کرده است که رنگ زرد با 14 بار تکرار، بالاترین بسامد را دارد. برخلاف اسکندرنامه، کاربرد رنگ در مقامات، بیشتر جنبه‌ نمادین و کنایی دارد که اغلب از طبیعت رنگ‎ها سرچشمه گرفته است؛ مانند دلالت سپیدی بر امید و سیاهی بر نومیدی و سیه‎بختی یا رنگ زرد ممکن است در جایی نماد اندوه و بیماری و مرگ باشد و در جایی دیگر نمادی از شادی و سعادت. افزون بر این‌ها نوشتار پیش رو با ارائه نمودار، بسامد رنگ‎ها را در این دو اثر، به‎نمایش گذاشته است.

Comparing the Use of Colors in Persian and Arabic Narrative Poems and Prose Stories: The Case Study of Nizami-Ganjavi’s Eskandar-Nameh and al-Hariri’s Maqamat

Poets and writers, for a long time, have figuratively or explicitly uttered their emotions and feelings in their works through various colors, in such a way that significant results can be achieved regarding their personality traits if their works are examined psychologically. The present study was an attempt to analyze the use of colors in NizamiGanjavi’s EskandarNameh and alHariri’s Maqamat, recruiting descriptiveanalytical approaches. The results revealed that NizamiGanjavi had exploited colors by 380 times in EskandarNameh, namely, 261 times directly and 119 times indirectly, using words such as dark, light, pitchblack, and the like. Accordingly, black and its derivatives with 107 repetitions, respectively with 57 and 50 direct and indirect cases, had the highest frequency. The use of colors had been typically employed as a simile, a metaphor, and an irony to account for the inner states of humans, which was to a great extent in agreement with the views of contemporary psychologists about different colors. AlHariri had also referred to 37 colors in his Maqamat, with yellow having the highest frequency (14 repetitions). In contrast to EskandarNameh, the use of colors in Maqamat had been more symbolic and ironic, often stemming from the nature of colors; for example, white signifying hopefulness, black representing despondency and misfortune, or yellow indicating sorrow, ailment, and demise in one place and a symbol of delight and exhilaration in another. Additionally, the frequency of the colors in these two works is illustrated in diagrams.