بررسی تطبیقی مفهوم عشق در سوانح العشّاق احمد غزالی و عطف الالف ابوالحسن دیلمی

ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﺸﻖ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﺛﺎر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻋﺎرﻓﺎن اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ. اﺣﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ، رﺳﺎﻟﮥ ﺳﻮا ﻧﺢ اﻟﻌﺸّﺎق را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. وی در اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ، ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻋﺸﻖ را ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ روان ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﯽ ادﺑﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ. در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮی، اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ دﯾﻠﻤﯽ، ﻋﺎرف ﺧﻮش ﻗﺮﯾﺤﮥ اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﺘﺎب ﻋﻄﻒ اﻷﻟﻒ اﻟﻤﺄﻟﻮف ﻋﻠﯽ اﻟﻼم اﻟﻤﻌﻄﻮف را در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﺛﺮ ﻫﻢ، رﻧﮕﯽ ﮐﺎﻣﻼ روان ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ دارد. دﯾﻠﻤﯽ، ﮔﺮﭼﻪ از ﺗﻔﮑّﺮات ﻓﻼﺳﻔﮥ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ، ﺑﻪ وﯾﮋه اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ، اﻣّﺎ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﻧﻈﺮات آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ دﯾﻨﯽ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم اﯾﺪة اوﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺟﺴﺘﺎر، ﺳﻌﯽ ﺷﺪه ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎ و ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ ی دو اﺛﺮ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﮐﻪ از دل اﯾﻦ روﯾﮑﺮد، ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺧﺎص و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻪدﺳﺖ آﯾﺪ. اﺣﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ ﭼﻮن ﺗﺠﺮﺑﮥ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ دﯾﻠﻤﯽ را در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ، ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾّﻪ ﭘﺮدازی در ﺑﺎب ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ، زﺑﺎن ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ و ﺗﻌﻤّﺪ وی در ﺑﯿﺎن اﺷﺎره ای ﻣﻄﺎﻟﺐ، ﺳﺒﺐ دﺷﻮاری ﻓﻬﻢ اﺛﺮ او ﺷﺪه اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﻠﻤﯽ ﻫﻢ ﻧﻈﺮﯾّﻪ ﭘﺮداز اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﯽ ﻋﻠﻤﯽ و ﺷﯿﻮا ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ دو، ﺑﺎ ﻫﺪف آﺛﺎرﺷﺎن ﭼﻨﺎن ﻗﻠﻢ و ﺳﺒﮑﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده اﻧﺪ.