تحلیل الگوهای فضایی پراکنده‌رویی در منطقه کلان‌شهری تهران

مناطق کلان‌شهری به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور در مقایسه‌ی دیگر شیوه‌های سکونت انسانی دارای روند شکل‌گیری و گسترش سریع‌تری در عرصه‌های مختلف است. هر منطقه‌ی کلان‌شهری با توجه به ویژگی‌ها و شرایط محیطی خود می‌تواند از الگوی رشد متفاوتی پیروی کند. بررسی ادبیات موجود در این زمینه نشان می‌دهد که نمی‌توان الگوی ثابت و مشخصی برای تمامی مناطق کلان‌شهری ارائه کرد. ازاین‌رو بایستی بوسیله‌ی شاخص‌هایی به سنجش میزان شکل‌گیری و گسترش پراکنده‌رویی در مناطق کلان‌شهری پرداخت. بر این مبنا هدف اصلی در این تحقیق شناسایی و بکارگیری سنجه ی پیوستگی فضاییعملکردی به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار بر شکل گیری و گسترش این پدیده است. با توجه به دو بخشی بودن این سنجه، دو دسته ی اصلی از روش ها مورد استفاده قرار گرفته است. در تحلیل پیوستگی فضایی از شاخص آنتروپی شانون استفاده شده است که با استفاده از آن میزان پیوستگی فضایی در طی سال های مختلف مورد سنجش قرار خواهد گرفت. در تحلیل پیوستگی عملکردی از تحلیل شبکه استفاده شده است که بر اساس آن شاخص میزان جریان میان عناصر فضایی منطقه به عنوان عامل پیوستگی عملکردی شناخته می شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که گسترش پدیده ی پراکنده رویی رابطه ای مستقیم با پیوستگی فضاییعملکردی دارد. به طوری که شهر تهران و کرج به‌عنوان دو نقطه ی مسلط در منطقه‌ی کلان‌شهری تاثیرات ویژه‌ای بر این الگو داشته‌اند. این نتایج نشان میدهد با گسترش و توسعه‌ی کرج به‌عنوان نقطه ی مسلط در محدوده‌ی پیرامونی خود و همکاری با شهر تهران در کنار وابستگی عملکردی، مجموعه‌ی شهری قوی با مرکزیت شهری تهران شکل گرفته و مناطق پیرامونی در دوره‌های قبل به محدوده‌های توسعه‌یافته ی پیوسته در حال تبدیل هستند.

Analysis of Spatial Patterns of Sprawl in Tehran Metropolitan Region

In comparison to the other human residence styles, metropolitan areas as an emerging phenomenon are subject to a faster formation and development procedure concerning different aspects. Considering different patterns, the research is focused on growth in these areas and observing new forms of development, how development takes place and how development patterns are followed. Every metropolitan area is capable of following a different development pattern according to its own characteristics and environmental conditions. Quality of formation of development patterns in one area depends on limitations of residence area and facilities existing there, as well as many human variables. In order to recognize basic concepts of Urban Sprawl, the research examined formation process and development of spatial organization, spatial patterns identification in metropolitan areas, in addition to the factors and characteristics of this phenomenon. Various regional metropolitan features of Tehran in terms of physical in addition to social and population development, infrastructures and transportation, physical links and inter residential communications as well as product flow were also subject of this investigation. The results show that underlying and population network in Tehran metropolis plays an essential role in formation and development of Urban Sprawl phenomenon, in a way that specified pattern of sprawl in Tehran metropolitan area demonstrates conformity with a specific pattern during different years, which is due to various impacts made by measures. However, as the two flat points in metropolitan area, Tehran and Karaj have had special effects on this pattern. That is, dispersed development areas in previous periods are transforming into contiguous developed areas. Assessments made in one year period of 2011, indicates that the same effects are the reason for transfer of Urban Sprawl phenomenon to outer regions of Tehran metropolitan area.