تحلیل مکانی شاخص‌های ذهنی تاب‌آوری در سکونتگاه‌های غیررسمی منطقۀ 4 شهر زاهدان

تاب‌آوری‌ مفهومی چند‌بُعدی است که در‌مقابل آسیب‌پذیری و در‌حوزۀ پیشینۀ مربوط به مخاطره‌ها به کار گرفته می‌شود. فضاهای غیررسمی به‌دلیل جمعیت کم‌درآمد و کمبود زیرساخت‌ها و خدمات، آسیب‌پذیرتر از دیگر فضاهاست. هدف از پژوهش حاضر تحلیل مکانی وضعیت شاخص‌های ذهنی تاب‌آوری در سکونتگاه‌های غیررسمی زاهدان است. جامعۀ آماری ساکنان سه محلۀ کریم‌آباد، قاسم‌آباد و شیرآباد است که دلیل انتخاب این محله‌ها آسیب‌پذیری فراوان آنها در‌برابر مخاطره‌های طبیعی و انسانی است. در پژوهش حاضر برای تحقق بُعد مکانی پژوهش از نمونه‌گیری فضایی استفاده شد. بدین ترتیب که با بهره‌گیری از مجموعه ابزار sampling و create fishnet در نرم‌افزار gis محله‌های مطالعه‌شده به زون‎های کوچک تقسیم‌بندی شد و به هر زون، بسته به جمعیت آن تعدادی پرسشنامه تعلق گرفت. حجم نمونه 384 نفر برآورد شد که متناسب با جمعیت هر محله و هر زون توزیع شد. روایی و اعتبار پرسشنامه با استفاده از نظر‌های استادان راهنما و مشاور و سایر متخصصان حوزۀ شهری ارزیابی و نظر‌های اصلاحی آنان اعمال و در‌نهایت، تایید شد. پایایی و قابلیت تکرار نتایج پرسشنامه نیز با استفاده از آلفای کرونباخ سنجیده شد که مقدار آن 0.814 بود و نشان از پایایی مطلوب پرسشنامه داشت. در پژوهش حاضر برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های پرسشنامه از آزمون‌ها و تکنیک‌های تحلیل عامل، همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک‌طرفه (anova) و آزمون تعقیبی شفه استفاده و برای تهیۀ نقشه‌ها نیز از gis بهره گرفته شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در محله‌های مطالعه‌شده از‌لحاظ داشتن شاخص‌های تاب‌آوری تفاوت معنا‌داری وجود دارد. همچنین، شاخص حس تعلق مکانی بیشترین تاثیر را بر تاب‌آوری محدودۀ مطالعه‌شده دارد. نتایج حاصل از همبستگی پیرسون بیانگر آن است که در دو محلۀ کریم‌آباد و شیرآباد بیشترین همبستگی بین دو متغیر امنیت و بهداشت و حس تعلق مکانی بوده است و در محلۀ قاسم‌آباد نیز بیشترین ارتباط بین دو متغیر آگاهی و مهارت فردی و بهبود وضعیت اقتصادی برقرار است.

spatial analysis of subjective indicators of resilience in informal settlements in district 4 of zahedan city

the aim of the current research is to analyze the spatial status of the subjective indicators of resilience in the informal settlements of zahedan. the statistical population includes residents of three neighborhoods: karimabad, qasimabad, and shirabad. the reason for choosing these neighborhoods is their high vulnerability to natural and human hazards. in order to realize the spatial dimension of the research, spatial sampling was used in such a way that the studied neighborhoods were divided into small zones using the sampling tool set and the create fishnet tool in gis software, and a number of questionnaires were assigned to each zone depending on its population. the sample size was estimated to be 384 people, which was distributed according to the population of each neighborhood and each zone. factor analysis tests and techniques, pearson’s correlation, one-way analysis of variance (anova), and sheffe’s post hoc test were used to analyze the questionnaire data, and gis was used to prepare the maps. the research results indicate that there is a significant difference in the researched neighborhoods in terms of resilience indicators. in addition, the spatial sense of belonging index has the greatest effect on the resilience of the studied area. the results of pearson’s correlation show that in the two neighborhoods of karimabad and shirabad, the highest correlation was between the two variables of safety and health and the sense of belonging to the place. in the neighborhood of qasimabad, the highest correlation was between the two variables of knowledge and individual skill and the improvement of the economic situation.