تحلیل تغییرات مکانی‌فضایی رفتار مشارکتی روستاییان در اجرای طرح انتقال آب از چاه‌نیمه‌ها به اراضی کشاورزی سیستان

طرح مسئله: در سال‌های اخیر کاهش یا توقف جریان آب ورودی رودخانه‌ هیرمند به منطقه‌ سیستان، وقوع خشکسالی‌های پی‌درپی، خشک‌شدن تالاب هامون و بسته‌شدن مرز، شرایط بسیار نامطلوبی را برای معیشت مردم سیستان ایجاد کرده است؛ به طوری که موجب مهاجرت بسیاری از روستاییان به دیگر نقاط ایران شده است. در این زمینه پروژه‌ ملی انتقال آب با سیستم‌های نوین آبیاری از چاه‌نیمه‌ها به اراضی 46 هزار هکتاری در دشت سیستان به‌منظور نگهداری جمعیت و پایداری منطقه تصویب و اجرا شد. تجربیات گذشته نشان می‌دهد بسیاری از طرح‌ها بدون مشارکت مردم با شکست روبه‌رو خواهند شد.هدف: پژوهش حاضر ضمن تحلیل تغییرات مکانی‌فضایی رفتارهای مشارکتی روستاییان، میزان مشارکت آنان را در اجرای پروژه‌ انتقال آب سنجیده است.روش: جامعه‌ آماری پژوهش شامل تمامی روستاهای واقع در محدوده‌ واحد عمرانی هامون 4 است که از این بین با استفاده از فرمول کوکران تعداد 20 روستا به‌صورت تصادفی انتخاب شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، از آمار توصیفی و استنباطی (آزمون‌های scheffe و t) در نرم‌افزار spss و برای مقایسه‌ توامان تغییرات مکانی‌فضایی مشارکت روستاییان در اجرای طرح از ترکیب مدل فرایند تحلیل سلسله‌مراتب فازی (fahp) و تکنیک تحلیل رابطه‌ خاکستری (gra) در محیط gis استفاده شد.نتایج: میزان مشارکت روستاییان در مولفه‌های مختلف نشان می‌دهد در روستاهای بالادست و پایین‌دست به ترتیب بیشترین میزان مشارکت با میانگین‌های 2.43 و 3.82 مربوط به مولفه‌های تدقیق کاداستر و تصمیم‌گیری و هم‌فکری است. برآیند کلی شاخص‌های پژوهش نشان می‌دهد سطح مشارکت در روستاهای بالادست کم و در روستاهای پایین‌دست متوسط است. درواقع با فاصله‌گرفتن روستاهای پایین‌دست از چاه‌نیمه‌ها و انشعابات اصلی رودخانه‌ها و جریان آب‌های سطحی و نزدیک‌شدن به شعاع 14–23 کیلومتری انتهایی سکونتگاههای روستایی، میزان مشارکت روستاییان به علت تاثیر دیدگاه عدالت‌محوری در توزیع و دسترسی عادلانه‌تر حق‌آبه نسبت به گذشته (از راه کانال‌ها و نهرهای سنتی) پررنگ‌تر است.

Analysis of Local-Spatial Changes in Rural Participatory Behaviors for the Implementation of Water Transfer Plan from Half-Wells to Agricultural Lands in Sistan Area

Abstract In recent years, decreasing or stopping the inlet flows of Hirmand River to Sistan area, successive droughts, drying of Hamoon Wetland, and closing of the border have all provided very poor conditions for people’s livelihoods in Sistan Area so that many villagers have migrated to other parts of Iran. In this regard, the irrigation plan of 46,000 hectares of the agricultural lands of Sistan Plain through the national project of water transfer from halfwells with modern irrigation systems was approved and implemented to maintain the population and sustainability of the area. Nevertheless, based on the past experience, many projects were found to have failed without people’s participation.Objective: The present study aimed to measure the villagers’ levels of participation in the implementation of the water transfer project besides analyzing the localspatial variations of their participatory behaviors.Method: The statistical population of this research included all the villages within the construction unit of Hamoon 4. Using Cochran’s formula, 20 villages were randomly selected. For data analysis, descriptive and inferential statistics (Scheffe and T tests) were used in SPSS software and a combination of Fuzzy Analytic Hierarchy Process (FAHP) approach and the Gray Relationship Analysis (GRA) technique was utilized in the GIS environment to compare the localspatial variability of rural participation in the project implementation.Results: The villagers’ participation levels based on various components showed that the highest rates of participation in the upstream and downstream villages were related to the components of &Cadastral scrutiny& and &decisionmaking and consensus& with the means of 2.43 and 3.82, respectively. The overall results of the study indicated low and average levels of participation in the upstream and downstream villages, respectively. In fact, the level of rural participation was higher than in the past due to the impact of a justiceoriented view on the fairer distribution of and access to water through traditional canals and streams. This issue had been realized by the downstream villages getting away from the halfwells, main tributaries of rivers, and surface water currents and approaching the radius of 1423 km to the end of rural settlements.