نقش «سرمایه اجتماعی» و «هویت اجتماعی» بهره‌برداران در مدیریت طرح‌های ساماندهی و تعیین حریم و بستر رودخانه‌ها نمونه پژوهش: رودخانه سیمره

«سرمایه اجتماعی» و «هویت اجتماعی» ازجمله اصلی‌ترین عوامل تداوم زندگی اجتماعی محسوب می‌شوند. سرمایه اجتماعی با تسهیل فرایند همکاری افراد برای دستیابی به اهداف مشترک، باعث صرفه‌جویی بیشتر در هزینه‌ها و زمان مصرف‌شده خواهد شد. هویت اجتماعی، ادراک نسبتاً پایدار فرد از کیستی اجتماعی خود از راه شباهت‌هایش با دیگران است. این ادراک طی فرایندهای اجتماعی و تعامل با سایر افراد و گروههای اجتماعی شکل می‌گیرد و موجب به‎وجودآمدن احساس همانند دیگران بودن در گروه، طبقه و جامعه در فرد می‌شود.حفاظت از رودخانه‌ها به‌مثابه سرمایه‌ای ملی و یکی از منابع مهم آبی کشور درزمینه‌های کشاورزی، اقتصادی، صنعتی، ترابری، بهداشتی، شرب و تفریحی، یک ضرورت است؛ اما متاسفانه تاکنون پژوهش‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی در این زمینه انجام نشده است. با توجه به اینکه هر نوع دخل و تصرف در رودخانه اعم از کمّی و کیفی بازتاب‌های مختلفی را در پی دارد و چنانچه تغییرات ایجادشده به‌منظور قانونمندی آب و بستر رودخانه نباشد در اثر گذشت زمان مقابله پرخسارت و پرهزینه‌ای را می‌طلبد، لازم است همه طرح‌های ساماندهی رودخانه و حریم و بستر مبتنی بر پایه‌ای علمی و درست ارائه شود.این پژوهش از نوع کاربردی و ازنظر روش‌شناسی، توصیفی‌تحلیلی برمبنای شیوه پیمایشی با استفاده از روش تحلیل عاملی است. جامعه آماری پژوهش، همه بهره‌برداران حاشیه رودخانه سیمره حدفاصل سد سیمره تا پل گاومیشان واقع در استان ایلام و لرستان (درمجموع 2889 بهره‎بردار) و حجم نمونه، 202 نفر است. شاخص‌های استفاده‌شده برای سنجش متغیرهای اصلی این پژوهش در سرمایه اجتماعی شامل انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، احساس امنیت اجتماعی، بینش اجتماعی و در هویت اجتماعی شامل هویت ملی، هویت دینی، هویت قومی، هویت خانوادگی و هویت گروهی بوده است.یافته‌های پژوهش حاکی از پایین‌‎بودن سطح سرمایه اجتماعی پاسخگویان است؛ به‌طوری که ازنظر سرمایه اجتماعی 45درصد بهره‌برداران حاشیه رودخانه سیمره در سطح پایین قرار دارند؛ همچنین پاسخگویان ازنظر هویت اجتماعی در سطح بالایی قرار دارند؛ به‌طوری که میانگین این شاخص 4.5 است. هویت اجتماعی 99.1درصد پاسخگویان در سطح بالاست.با توجه به پایین‌بودن سطح سرمایه اجتماعی، سایر سرمایه‌ها اثربخش نبوده است؛ بنابراین توسعه جامعه با مشکلات جدی مواجه خواهد شد؛ بر این اساس در محدوده پژوهش به علت پایین‌بودن سطح سرمایه اجتماعی، اجرای پروژه‌های رودخانه‌ای با کاهش تعهدات، استفاده بهینه نداشتن از ظرفیت بالقوه بهره‌برداران، نبود ضمانت‌های اجرایی موثر و عدم انطباق‌پذیری بهره‌برداران همراه خواهد شد.میزان انسجام اجتماعی به‌مثابه یکی دیگر از مولفه‌های تشکیل‌دهنده سرمایه اجتماعی در این پژوهش مدنظر قرار گرفته است. جامعه آماری پژوهش از انسجام اجتماعی متوسطی برخوردار است. یافته به‌دست‌آمده به نتیجه پژوهش‌های سایر پژوهشگران نزدیک است؛ همچنین میانگین اعتماد اجتماعی پاسخگویان متوسط است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد میزان اعتماد اجتماعی 22.7درصد بهره‌برداران حاشیه رودخانه سیمره کم، 61.6درصد متوسط و 15.6درصد زیاد است.در مقاله حاضر برای نخستین‌بار نقش «سرمایه اجتماعی» و «هویت اجتماعی» بهره‌برداران در مدیریت طرح‌های ساماندهی و تعیین حریم و بستر رودخانه‌ها سنجیده و ارزیابی شده است.

The Role of Social Capital and Social Identity of Exploiters in the Management of Plans for Organizing and Determining the River Boundaries and Beds (Case Study: Seimareh River)

Social capital and social identity are among the main factors in the continuity of social life. Social capital will save individuals’ cost and time by facilitating the process of collaborating to achieve common goals. Social identity can be a relatively stable perception of one’s social identity through one’s resemblance to others formed during social processes and interactions with other individuals and social groups, and creates a sense of belonging to others in the group, class, and so on. Protecting rivers as a national asset and one of the country’s most important water resources in agriculture, economy, industry, transportation, health, drinking and recreation is a necessity. Unfortunately, not much economic and social research has been done so far. Due to the fact that any kind of interference and seizure in the river, both quantitatively and qualitatively, causes different reactions, and if the changes are not in the direction of legalizing the water and riverbed, over time, it requires a costly confrontation. Therefore, it is necessary to present all the plans for organizing the river bed and boundary based on a scientific and correct basis.This research was an applied one and was descriptiveanalytical in terms of the methodology through using the survey and factor analysis methods. The statistical population included all the exploiters of Seimareh River between Seimareh Dam and Gavmishan Bridge located in Ilam and Lorestan provinces. A total of 2889 exploiters were selected and the sample size was 202 individuals. Indicators used to measure the main variables of this study in the social capital included social cohesion, social participation, social trust, sense of social security, social insight and in the social identity included national identity, religious identity, ethnic identity, family identity, and group identity.The research findings indicated that the level of social capital of the respondents is low, so that in terms of social capital, 45% of the users of the Seimareh River were at a low level. Respondents were also at a high level in terms of social identity, with an average score of 4.5. The social identity of 99.1% of the respondents was at a high level. Due to the low level of social capital, other capitals were not effective and the development of the society would face serious problems. So, in the implementation of river projects, a low social capital in the study area would reduce the obligations, the potential capacity of the exploiters, effective executive guarantees, and the adaptability of the exploiters. The degree of the social cohesion as another component of the social capital in this study was considered. The statistical population of the study had a moderate social cohesion. The findings were in line with the results of studies done by other researchers. Also, the average social trust of the respondents was moderate. The research results showed that the level of social trust of 22.7% of the users of Seimareh River was low, 61.6% was moderate and 15.6% was high. In the present article, for the first time, the role of social capital and social identity of exploiters in the management of organizing and determining the boundaries of rivers has been measured and evaluated.