واکاوی قابلیت‌های رقابت‌پذیری شهری و منطقه‌ای زمینه‌گرا (نمونه موردی شهر تبریز)

طرح مسئله: حیات اقتصادی هر شهر و منطقه‌ای با مفهوم رقابت‌پذیری پایدار معطوف به هویت و زمینه‌های هویتی آن شهرها و مناطق سنجیده می‌شود. بی‌توجهی به این زمینه‌ها به‌مثابه ظرفیت‌های بومی، پایداری حیات اقتصادی و رقابت‌پذیری را با مشکل مواجه می‌سازد؛ چنانچه برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در بعضی شهرها و مناطق ایران در بلندمدت به تضعیف پایداری اقتصادی آنها منجر می‌شود. بازشناسی ظرفیت‌های بومی در شهر تبریز و آسیب‌شناسی وضعیت موجود با نگرش زمینه‌گرایی، مسئله اصلی این پژوهش است. هدف: این پژوهش با هدف تبیین ابعاد و راهبردهای ارتقای رقابت‌پذیری شهری و منطقه‌ای با تمرکز بر ظرفیت‌های زمینه‌ای در نمونه موردی شهر تبریز انجام شده است. روش پژوهش: پژوهش حاضر نخست با روش پژوهش توصیفی و تحلیلی، مبانی نظری و ابعاد رقابت‌پذیری زمینه‌گرا را استخراج کرده، سپس بخش نمونه موردی با روش پژوهش ترکیبی تحلیلی و پیمایشی راهبردی زمینه‌مدار بررسی شده است. این پیمایش برای سنجش عوامل موثر بر رقابت‌پذیری و برندسازی شهر تبریز با نظرسنجی از متخصصان و مدیران شهری و تکنیک توزیع پرسش‌نامه دلفی بین 30 نفر، انجام و تحلیل شده است. نتایج: نتایج بیان‌کننده این است کهرقابتی زمینه‌گرا در زمینه‌های طبیعی، جغرافیایی، تاریخی، فضایی‌کالبدی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ورزشی قابل تعریف است. نتایج پژوهش میدانی و تحلیل آماری درباره رقابت‌پذیری شهر تبریز به این شرح است: ازنظر متخصصان و مدیران «اصالت، وجهه و شهرت جهانی» و «خلاقیت و نوآوری» مهم‌ترین عوامل موثر بر رقابت‌پذیری شهر تبریز، «آشنانبودن تصمیم‌گیرندگان با دانش و تجارب رقابت‌پذیری، نبود نگاه تخصصی و آموزش برندسازی، در اولویت‌ نبودن هویت بومی» و «موانع سیاسی و قانونی» مهم‌ترین موانع رقابت‌پذیری شهر تبریز، «مکان‌های تاریخی»، «کالاهای اصیل» و «باشگاه تراکتورسازی و ورزشگاه یادگار امام» مهم‌ترین زمینه‌های رقابت‌پذیری شهر تبریز و «تسهیل فضای سیاسی و قانونی»، «ایجاد صرفه اقتصادی» و «تامین امکانات گردشگری (دسترسی، رفاهی و خدماتی)»، مهم‌ترین راهبردهای ارتقای رقابت‌پذیری شهر تبریز محسوب می‌شوند. نوآوری: مهم‌ترین نوآوری‌های پیشنهادی این پژوهش با تاکید بر شرایط شهر تبریز عبارت‌اند از: ارائه فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید و سازگار با شرایط بومی، کارآفرینی در حوزه مشاغل بومی، ایجاد و رشد برندهای باهویت، خلق مزایای رقابتی معطوف به زمینه‌ها و برندسازی آنها، توسعه زیرساخت‌های گردشگری مذهبی، برندسازی و توسعه زیرساخت‌های گردشگری تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، طبیعی و زیست‌محیطی. همچنین از دیدگاه پرسش‌شوندگان، واکاوی مناسب‌ترین زمینه رقابت‌پذیری زمینه‌گرای تبریز، احیای مکان‌های تاریخی و کالاهای اصیل، برندسازی باشگاه تراکتورسازی و ورزشگاه یادگار امام، از دیگر نوآوری‌های این پژوهش به شمار می‌آید.

Analysis of Contextual Urban and Regional Competitiveness Potentials (Case Study: Tabriz City)

The economic life of each city and region can be measured by the concept of sustainable competitiveness with the identity and contexts of those cities and regions. Lack of attention to these contexts can jeopardize the viability of economic life and competitiveness. Planning and investments in some cities and regions of Iran can weaken their economic sustainability in the long run. Recognition of native potentials in Tabriz city and identification of the current situation with a contextoriented approach is the main issues of this study. This study aimed at explaining the dimensions and strategies of promoting urban and regional competitiveness by focusing on contextual potentials in the Tabriz case study. This study is first a descriptive and analytical research to extract the theoretical foundations and dimensions of contextual competitiveness. Then, the case study section was conducted using a combination of analytical and survey methods approaching strategic contextual research. This survey was conducted to analyze the factors affecting the competitiveness and branding of Tabriz city by surveying experts and urban managers through Delphi questionnaire distribution technique with 30 people. The results indicate that contextual competitive advantages can be defined in the natural, geographical, historical, spatialphysical, religious, cultural, social, economic, scientific, and sport fields. The results of field research and statistical analysis on competitiveness of Tabriz city based on the ideas of experts and managers are: ‘originality and global reputation’ and ‘creativity and innovation’ are the most important factors affecting the competitiveness of Tabriz city; ‘unfamiliarity with the factors involved’, ‘lack of specialized look and branding training’, ‘lack of prioritization of indigenous identity’ and ‘political and legal barriers’ are the most important obstacles to competitiveness in Tabriz; ‘historical sites’, ‘genuine goods’, and ‘Tractor Club and Yadgar Imam Stadium’ are the most important aspects for Tabriz’s competitiveness; ‘facilitating political and legal space’, ‘creating economic benefits’, ‘providing tourism facilities (access, amenities, and services)’ are the most important strategies to improve the competitiveness of Tabriz city. The most important innovations proposed in this research with emphasis on Tabriz city conditions include: offering new and adaptable local investment opportunities, entrepreneurship in the field of local businesses, creating and developing identity brands, creating competitive benefits with the focus on the fields and their branding, development of religious tourism infrastructure; branding and development of historical, cultural, social, sport, natural and environmental tourism infrastructure. Also, from the viewpoint of the respondents, introducing the most appropriate aspect of Tabriz’s contextual competitiveness, revitalizing historical sites and original goods, paying attention to the branding of the Tractor Club and Yadgar Imam Stadium are important.