ضرورت شناسایی روستاهای دارای توان توسعه در فرایند برنامه‌ریزی؛ نمونه موردی: شهرستان بیجار

کاهش سهم جمعیت روستایی کشور و نیز شمار روستاها در چند دهه گذشته، پرسش‌هایی بنیادین را درباره آینده و جایگاه روستا در نظام برنامه‌ریزی ملی و نیز نظام سکونتگاهی مطرح کرده است. پیش ‌از این دوره، روستا سهم زیادی از عرصه‌های سکونت کشور را به خود اختصاص داده بود؛ اما رفته‌رفته با دگرگونی نظام معیشتی و اقتصادی ناشی از رشد روابط سرمایه‌داری و دگرگونی چند و چون ارتباط انسان و فضا، ظرفیت سکونت و فعالیت به شکل چشمگیری در شهرها متمرکز شد. در این میان با توجه به ارزش و جایگاه اقتصادی اجتماعی روستا در گذشته و اکنون جامعه ایرانی، لزوم توجه به پایداری و نگهداشت جمعیت روستا همواره یکی از دغدغه‌های مدیریت و برنامه‌ریزی منطقه‌ای و ملی بوده است. در این زمینه این پرسش مطرح است که در حالی ‌که بیشتر روستاهای کشور با کاهش جمعیت روبه‌رو هستند، روستاهای دارای توان ماندگاری و نگهداشت جمعیت چه ویژگی‌هایی دارند. این پژوهش برای پاسخ به این پرسش با استفاده از روش‌های توصیفی تحلیلی بر پایه تحلیل داده‌های ثانویه طراحی‌ شده است. اطلاعات مورد نیاز براساس مطالعات کتابخانه‌ای و نشریات آماری مرکز آمار ایران استخراج شده و تحلیل‌های آماری صورت گرفته است. در این پژوهش با بررسی تحولات جمعیتی و خدمات و شرایط تمام نقاط روستایی شهرستان بیجار در دوره‌های مختلف آماری، تفاوت‌های حوزه‌های روستایی هم‌سنجی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد با وجود برداشت ظاهری از مفهوم توسعه و تامین خدمات و زیرساخت‌ها، صرفاً وجود یا نبود خدمات، عامل اساسی در نگهداشت جمعیت روستایی در نظر گرفته نمی‌شود؛ بلکه عوامل دیگری نظیر راه و دسترسی به مراکز شهری، شرایط و توان کشاورزی و موقعیت روستا به‌مثابه مکان مرکزی نیز تاثیر بسزایی در این روند دارند. در این فرایند در نمونه شهرستان بیجار فقط سه ‌نقطه زینل‌خان، توپ آغاج و سیدان افزایش جمعیت داشته‌اند و نقاط کم‌شمار با توان نگهداشت جمعیت به شهر بدل‌ شده‌اند که این خود به شتاب‌گرفتن روند کاهش جمعیت روستایی در سطح شهرستان می‌انجامد.

The need to identify villages with developmental capacity in the planning process (Case study: Bijar county)

Problem definition: Reducing the share of the country’s rural population and reducing the number of villages over the past decades, have raised fundamental questions about the future and the position of the village in the national planning system, also the settlement system. In the earlier period, villages had a large share of the country’s domicile; but with the transformation of the livelihood and economic system, resulting from the growth of capitalist relations and the transformation of many humanspace relations, the capacity to reside and activity was dramatically concentrated in the cities. Purpose: Considering the value and socioeconomic status of the village in the previous and current form of the Iranian society, the necessity to pay attention to the sustainability and preservation of the rural population, has always been one of the regional and national planning and management concerns. In this regard, the question is that while most of the country’s villages are faced with population decline, what are the characteristics of the villages possessing the capacity to maintain and preserve the population? Methodology: This research is designed to answer this question, using descriptiveanalytical methods, based on secondary data analysis. Required information was extracted based on library studies and statistical publications of the Statistical Center of Iran, then statistical analysis has been performed. Results and innovation: In this research, through reviewing the demographic evolutions and services and conditions of all rural areas of Bijar city in different statistical periods, we have paid to the correlation of the differences between rural areas. Results of the research show that, despite the apparent conception of the development and provision of services and infrastructures, the mere existence or absence of services cannot be considered as a major factor in maintaining rural populations, but also other factors such as access to urban centers, agricultural conditions and ability, also the village position as a central location, have significant impact o n this trend. In this process, in the sample of Bijar city, only three points (Zaynl Khan, Azaghaj and Sidan balls) show population increase; and few population points with the potential to keep the population, have been turned into a city, the factor which has accelerated the decline in rural population in the county.