تصحیح بیتی از شاهنامۀ فردوسی بر پایۀ مَثَلِ «حسد دردی است بی‌درمان»

از حدود دویست سال پیش تا به اکنون ویرایش‌هایی گونه‌گون از شاهنامۀ فردوسی به فرجام رسیده است؛ همۀ این کوشش‌ها تا حدی توانسته این اثر سترگ را به آن‌چه از قلم فردوسی بر کاغذ نگاشته شده است نزدیک کند. البته چنان‌که همگان بر آنند، همچنان در این اثر گران‌مایه بیت‌های الحاقی و گشتگی‌های فراوان و اشکالات متعدد دیگر پابرجاست. فقدان دستنویس‌های کهن، لزوم توجه به سایر روش‌ها را در تصحیح شاهنامه گوشزد می‌کند؛ یکی از این روش‌ها تصحیح شاهنامه با خود شاهنامه است که این ملاک با در نظر داشتن مواردی همچون نقش امثال و کنایات و تعبیرات و نظائر آن، می‌تواند گشتگی‌های بسیاری را اصلاح نماید. در این نوشتار مصراعِ دوم بیتِ «خرد چون شود کهتر کام و رشک/ چنان دان که دیوانه خواند پزشک» بر پایۀ مَثَل «حسد[رشک] دردی است بی‌درمان» و بازیافتن همین مَثَل در سایر بیت‌های شاهنامه و متون ادب فارسی، به صورت «چنان دان که دارو نه‌داند پزشک» تصحیح و بررسی شده است.

correction of a couplet from ferdowsi’s shahnameh based on an ancient proverb

various editions of ferdowsi's shahnameh have been attempted over the past twohundred years to bring the epic closer to what ferdowsi originally penned. despite theseefforts, the valuable verses, numerous appended couplets, and various other flawspersist in this epic masterpiece. the absence of ancient manuscripts emphasizes theneed to consider alternative methods in correcting shahnameh. one such approach isself-correction, considering elements such as similes, metaphors, interpretations, andtheir equivalents. this method can rectify many discrepancies. in this article, the secondhemistich of the couplet “kherad chon shaved kehtar-e kam o rashk /chonan dan kedivane khanad pezeshk (when wisdom becomes less than desire and envy, know it likea physician who considers someone insane)” is corrected and analyzed based on theproverb “hasad [rashk] dardist bi-darman (envy is an incurable pain)” and therecurrence of this proverb in other verses of shahnameh and persian literary texts,presented as “chonan dan ke daroo na-danad pezeshk (know that, like a physician whodoes not know the remedy)