بررسی انتقادی نظام سه‌بنی ژرژ دومزیل در شاهنامه و مهابهارت

نخستین بار ویکاندر با پژوهش‌هایی بر مهابهارت و شاهنامه این نظر را مطرح کرد که طبقه‌ جنگ‌جو در میان قوم آریایی، طبقه‌ای مستقل از ساختار اجتماعی به شمار می‌آمده و روحانیون و کشت‌ورزان دو طبقه‌ دیگر را تشکیل می‌دادند. دومزیل با قرار دادن گروه فرمان‌روایان کنار روحانیون در طبقه‌ اول و بررسی ساختار اجتماعی دیگر اقوام هند و اروپایی، نظریه‌ سه‌بنی بودن ساختار اجتماعی را به دیگر جوامع این قوم تعمیم داد. او بر این باور بود که علاوه بر ساختار اجتماعی، خدایان، خاندان‌ها و حتی مفاهیمی جزئی‌تر چون پزشکی و فره و آتش در ایران از این ساختار پیروی می‌کند؛ اما با بررسی دقیق‌تر این موضوعات در شاهنامه و مهابهارت می‌توان گفت بسیاری از تحلیل‌های دومزیل قابل تامل است. در این جستار سعی شده با بررسی انتقادی بنیان‌های نظریه‌ دومزیل بر اساس اساطیر و حماسه‌های هند و ایران، به نقد و تحلیل این نظریه پرداخته شود. با توجه به بررسی‌ها به نظر می‌رسد طبقات اجتماعی و دیگر مفاهیمی که دومزیل بر آن‌ها تاکید دارد چندان قابل تفکیک و مرزگذاری نیستند. از سویی دیگر طبقه‌ کشت‌ورز در باورهای هند و ایرانی اهمیتی هم‌پای دیگر طبقات نداشته است و بر خلاف نظر دومزیل پیشه‌وری در این جوامع قدمتی کهن‌ دارد.

a critical study of georges dumézil’s triple system in shahname and mahabharat

for the first time, wikander, with his research on mahabharat and the shahname,suggested that the warrior class among the aryan people was an independent class ofsocial structure, and that the clergy and the peasants constituted two other classes. byplacing the group of rulers next to the clergy in the first class and examining the socialstructure of other indo-european peoples, dumézil extended the theory of the threplesysthem social structure to other societies of this nation. he believed that in addition tothe social structure, gods, families, and even more detailed concepts such as medicine,fire, and farrah in iran followed this structure. but by examining these issues in moredetail in shahname and mahabharat, we can say that many of dumézil's analyzes can becriticized. in this article, an attempt has been made to critically examine the foundationsof dumézil's theory based on the myths and epics of india and iran, and to critique andanalyze this theory. according to studies, it seems that social classes and other conceptsthat dumézil emphasizes are not very separable and demarcating. on the other hand, thepeasantry in indo-iranian beliefs was not as important as other classes and contrary todumézil's view, craftsmanship has a long history in these societies.